Ooskola, omihandjo noongulumambo tadhi ka tungwa koomiliona dha konda N$503
Uuministeli welongo owa gandja oshimaliwa sha konda poomiliona N$503 opo dhi tungithe nokwoopalekitha ooskola, omihandjo noongulumambo moshilongo shetu, shi ikolela komutengenekwa mwaalu gwelongo momumvo gwoshimaliwa 2025/26.
Oshindji shomoshimaliwa shika otashi ka longithwa mokutunga ookinda nomooprimaskola.
Oomiliona N$98 otadhi ka tunga ookinda 157 moshilongo ashihe, mokati kiimaliwa mbika oomiliona N$60 odha gandjwa kehangano lyoEuropean Union omanga oomiliona N$38 odha zi kuuministeli welongo.
Oshimaliwa shika otashi kwathele opo ookinda niikunino yi ninge oshitopolwa shoskola yongula, oshimaliwa osha gandjwa kehangano lyoEU nolyoUnicef.
Uuministeli welongo owa koleke kutya otau longele kumwe nuuministeli wuukashikekookantu nonuuministeli wuundjolowele moshinyangadhalwa shika, okukwashilipaleka ehungumukilo mumwe ewanawa lyookinda dhetu moskola yongula.
Peha lyokutonatela ookinda ndhoka, uuministeli otau lalakanene okugandja omauyelele, okutula po omilandu nokuyambidhidha oshigwana okupitila mopolohalama yokulya etete poskola nokukwatha oshigwana.
Okungushupaleka elongo
Uunona 37 000 otau kala hau li etete koskola, uupale womaudhano wu li pamuthika otau ka tungwa pookinda podhindji moshilongo, uuministeli welongo wa tseyitha.
Egwedhelopolongo ekwawo ongaashi iikwathithilongo 1 571 yuunona yongushu yoomiliona N$4 oya gandjwa, niikwathitholongo 3 142 yilwe ya gwedhwa po yuunona otayi ka gandjwa momumvo tagu ya.
Oonkambadhala ndhika otadhi ningwa opo iikwathitholongi yi gwedhelwe ongushu, unene kiitopolwa yokuushayi.
Montengenekothaneko ndjika omwa kwatelwa woo etungo lyoonguluskola pooprimaskola kiitopolwa niitopolwa.
Oshimaliwa shoomiliona N$200 otashi ka opalekitha ooskola, oomiliona N$105 otadhi ka tungitha omihandjo pooskola opo aanaskola ya mone ompito yokuya momihandjo mwa kwatelwa naamboka yokiitopolwa yokuushayi.
Mokuyamukula komapulo kombinga yopoloyeka ndjika, uuministeli owa yelitha kutya omutengenekwamwaalu ngoka gwetungo lyooskola ogwa thikama poomiliona N$845.
Moshimaliwa shoka, oomiliona N$200 odhokutunga ooskola, mwa kwatelwa okugwedhela oonguluskola pooskola, etungo lyombelewa yomukuluntuskola nokambelewa kaalongi, oonguluskola dhiilonga yokomake noolabola pooskola oonkulu.
Oomiliona N$75 otadhi ka longithwa okwoopalekitha ooskola kohi yopolohalama yOkutungulula ooskola moshilongo ashihe.
Oshimaliwa shoomiliona N$131 otashi ka longithwa moopoloyeka ndhoka dhe ya po molwomathaneko ga zi mOshigongiilonga shElongo, ngaashi okugwedhela omihandjo pooskola niiyakulitho yilwe ya simana.
Uuministeli welongo owa fatulula kutya iimaliwa mbika oya topolelwa iitopolwa niitopolwa, mbyoka tayi ka ungaunga noopoloyeka ndhika pamuthika gwoshitopolwa.
Aalongi ya pyokoka
Uuministeli otawu pula komeho moshilalakanenwa shawo shokudheula aalongi okupitila mopolohalama yokudheula aalongi mboka taya longo nale yaa na uulongelwe, emanitho lyOveta yEithano lyUulongi netoto po lyOlutu talu wilike Aalongi.
Oveta otayi ka kondolola eithano ndika notayi ka tula po oshiwilikitho shuulongelwe wuulongi, iilongwa mbyoka tayi longwa niipumbiwanima yokutaambwa muulongi.
Elunduluko ndika momilandu otali lalakanene okukutha mo aalongi mboka taya longo yaa na uulongelwe nokombinga onkwawo otali kwatha aalongi Aanamibia ya mone ompito yokwiilonga kiiputudhilo yopondje yoshilongo mbyoka ya tulwa koshiyalo.
Olutuwiliki nduka otalu ka kwatha aalongi yi igwedhele ko kontseyo yawo, pakutula miilonga omulandu tagu kalele gweihumitho komeho lyaalongi noshowo okutalulula omaihumbato gaalongi niilonga mbyoka ya tegelelwa ya longe, nelalakano enene okungushupaleka elongo.
Elalakano okulesha
Oongulumambo noompungulilo nadho odha kwatelwa mo montengenekothaneko ndjika, oomiliona N$46.1 otadhi ka opalekitha nokutula pamuthika oongulumambo 65 dhi li momidhingoloko dhetu nomooskola noshowo Ongulumambo yoPashigwana nOmpungulilo yoPashigwana (National Archives).
Uuministeli otau lalakanene okugandja omambo ngoka taga opalele omapipi gi ili nogi ili, oonzo dhopaungomba, iilongitho yopashinanena nookompiuta oompe, mwa kwatelwa iiyakulitho yopautekenika yaanuulema yomeho. Ongulumambo yoPashitopolwa yaNgoma yimwe yomoongulumambo dha tothwa mo.
Shi ikolela kuuministeli welongo, oongulumambo otadhi kwatakanithwa nomalalakano gelongo gokukwathela aantu ya kale ye shi okulesha nokushanga, yi ilonge mokukalamwenyo kwawo akuhe naantu ayehe ya kale taya endele pamwe nethindo. Omalongekidho oge li metifa okutula iiyakulitho yopaungomba iipe moongulumambo noshowo omakwatathano gopamalungula, iiyakulitho mbyoka tayi kwatha opo pwaa kale nande ogumwe a thigala po ngele tashi ya kiikwaungomba yopashinanena noshowo okugandja ompito opo iitopolwa mbyoka yi li konima yesiga yi mone omauyelele.
Oshindji shomoshimaliwa shika otashi ka longithwa mokutunga ookinda nomooprimaskola.
Oomiliona N$98 otadhi ka tunga ookinda 157 moshilongo ashihe, mokati kiimaliwa mbika oomiliona N$60 odha gandjwa kehangano lyoEuropean Union omanga oomiliona N$38 odha zi kuuministeli welongo.
Oshimaliwa shika otashi kwathele opo ookinda niikunino yi ninge oshitopolwa shoskola yongula, oshimaliwa osha gandjwa kehangano lyoEU nolyoUnicef.
Uuministeli welongo owa koleke kutya otau longele kumwe nuuministeli wuukashikekookantu nonuuministeli wuundjolowele moshinyangadhalwa shika, okukwashilipaleka ehungumukilo mumwe ewanawa lyookinda dhetu moskola yongula.
Peha lyokutonatela ookinda ndhoka, uuministeli otau lalakanene okugandja omauyelele, okutula po omilandu nokuyambidhidha oshigwana okupitila mopolohalama yokulya etete poskola nokukwatha oshigwana.
Okungushupaleka elongo
Uunona 37 000 otau kala hau li etete koskola, uupale womaudhano wu li pamuthika otau ka tungwa pookinda podhindji moshilongo, uuministeli welongo wa tseyitha.
Egwedhelopolongo ekwawo ongaashi iikwathithilongo 1 571 yuunona yongushu yoomiliona N$4 oya gandjwa, niikwathitholongo 3 142 yilwe ya gwedhwa po yuunona otayi ka gandjwa momumvo tagu ya.
Oonkambadhala ndhika otadhi ningwa opo iikwathitholongi yi gwedhelwe ongushu, unene kiitopolwa yokuushayi.
Montengenekothaneko ndjika omwa kwatelwa woo etungo lyoonguluskola pooprimaskola kiitopolwa niitopolwa.
Oshimaliwa shoomiliona N$200 otashi ka opalekitha ooskola, oomiliona N$105 otadhi ka tungitha omihandjo pooskola opo aanaskola ya mone ompito yokuya momihandjo mwa kwatelwa naamboka yokiitopolwa yokuushayi.
Mokuyamukula komapulo kombinga yopoloyeka ndjika, uuministeli owa yelitha kutya omutengenekwamwaalu ngoka gwetungo lyooskola ogwa thikama poomiliona N$845.
Moshimaliwa shoka, oomiliona N$200 odhokutunga ooskola, mwa kwatelwa okugwedhela oonguluskola pooskola, etungo lyombelewa yomukuluntuskola nokambelewa kaalongi, oonguluskola dhiilonga yokomake noolabola pooskola oonkulu.
Oomiliona N$75 otadhi ka longithwa okwoopalekitha ooskola kohi yopolohalama yOkutungulula ooskola moshilongo ashihe.
Oshimaliwa shoomiliona N$131 otashi ka longithwa moopoloyeka ndhoka dhe ya po molwomathaneko ga zi mOshigongiilonga shElongo, ngaashi okugwedhela omihandjo pooskola niiyakulitho yilwe ya simana.
Uuministeli welongo owa fatulula kutya iimaliwa mbika oya topolelwa iitopolwa niitopolwa, mbyoka tayi ka ungaunga noopoloyeka ndhika pamuthika gwoshitopolwa.
Aalongi ya pyokoka
Uuministeli otawu pula komeho moshilalakanenwa shawo shokudheula aalongi okupitila mopolohalama yokudheula aalongi mboka taya longo nale yaa na uulongelwe, emanitho lyOveta yEithano lyUulongi netoto po lyOlutu talu wilike Aalongi.
Oveta otayi ka kondolola eithano ndika notayi ka tula po oshiwilikitho shuulongelwe wuulongi, iilongwa mbyoka tayi longwa niipumbiwanima yokutaambwa muulongi.
Elunduluko ndika momilandu otali lalakanene okukutha mo aalongi mboka taya longo yaa na uulongelwe nokombinga onkwawo otali kwatha aalongi Aanamibia ya mone ompito yokwiilonga kiiputudhilo yopondje yoshilongo mbyoka ya tulwa koshiyalo.
Olutuwiliki nduka otalu ka kwatha aalongi yi igwedhele ko kontseyo yawo, pakutula miilonga omulandu tagu kalele gweihumitho komeho lyaalongi noshowo okutalulula omaihumbato gaalongi niilonga mbyoka ya tegelelwa ya longe, nelalakano enene okungushupaleka elongo.
Elalakano okulesha
Oongulumambo noompungulilo nadho odha kwatelwa mo montengenekothaneko ndjika, oomiliona N$46.1 otadhi ka opalekitha nokutula pamuthika oongulumambo 65 dhi li momidhingoloko dhetu nomooskola noshowo Ongulumambo yoPashigwana nOmpungulilo yoPashigwana (National Archives).
Uuministeli otau lalakanene okugandja omambo ngoka taga opalele omapipi gi ili nogi ili, oonzo dhopaungomba, iilongitho yopashinanena nookompiuta oompe, mwa kwatelwa iiyakulitho yopautekenika yaanuulema yomeho. Ongulumambo yoPashitopolwa yaNgoma yimwe yomoongulumambo dha tothwa mo.
Shi ikolela kuuministeli welongo, oongulumambo otadhi kwatakanithwa nomalalakano gelongo gokukwathela aantu ya kale ye shi okulesha nokushanga, yi ilonge mokukalamwenyo kwawo akuhe naantu ayehe ya kale taya endele pamwe nethindo. Omalongekidho oge li metifa okutula iiyakulitho yopaungomba iipe moongulumambo noshowo omakwatathano gopamalungula, iiyakulitho mbyoka tayi kwatha opo pwaa kale nande ogumwe a thigala po ngele tashi ya kiikwaungomba yopashinanena noshowo okugandja ompito opo iitopolwa mbyoka yi li konima yesiga yi mone omauyelele.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article