Oshindji osha pumbwa okuningwa mekondjitho lyombuto yoHIV
Aanyasha oyeli unene moshiponga shokukwatwa kombuto yoHiv, noyendji inaya konaakonwa ombuto ndjoka omanga mboka ya konaakonwa nokumonika ombuto ihaya kutha ko epango lyawo neitulomo.
Namibia iniitulamo okukondjitha etaandelo lyombuto yoHIV mokati kaanyasha, pahapu dhomutseyinawa gwuundjolowele.
Sho a yamukula kolopota tayi ithanwa Unicef 2016 seventh stocktaking report, Omukomeho gwoNanaso (Namibia Networks of AIDS Service Organisations) Sandy Tjaronda okwa popi kutya aanyasha moshilongo oya pumbwa okupewa ontseyo kombinga yomayakulo ngoka.
Okwa popi kutya Namibia okuli konima sho e na omwaalu omunene gwaanyahsa yoomvula dhili pokati 15 no 24 taya kwatwa kombuto.
Mo-2015 olopota yoUNAIDS oya holola kutya ongundu yoomvula dhili pokati ko15 no 24 oyi li moshiponga shokukwatwa kombuto yoHIV, moNamibia.
Olopota ndjoka oya holola kutya oopresenda 43, dhiipotha iipe yombuto ndjoka moshilongo oya dhidhilikwa mokati kaanyasha yoomvula 15 sigo 24.
Pahapu dhomukalelipo gwaAmerika, Thomas Daughton, omapekaapelo oga ulike kutya aanona yaakadhona naakiintu ya thika po 390 000, ohaya kwatwa kombuto yoHIV kehe omvula muSub Sahara Afrika.
Okwa tsikile kutya moshitopolwa shoka oopresenda owala dhili pokati 40 no 50 ndhoka dhi shi kutya odha thikama peni nombuto yoHiv, naashona yowala yeli kepango lyoHIV.
“Okwaadha mboka ya gumwa konkalo ndjoka aakadhona naakiintu oshowo aalumentu oshi li eshongo enene moNamibia, ihe oshi li oondjoka kutya otwa pumbwa okugandja uuyelele kaantu mboka unene aakiintu naanona yaakadhona. Omauyelele ngoka oga kwatela mo omayambidhidho, eningo lyomakonaaakono gombuto oshowo omakwatho galwe.”
Olopota yoUnicef 2016 report oya holola kutya omukithi gwoAids ogumwe gwomomikithi ndhoka tadhi dhipaga omwaalu ogundji gwaanyasha miilongo yaSub Sahara Afrika.
Olopota ndjoka otayi pula ehwahwameko opo ku gandjwe epango lyombuto ndjoka kaanona naanyasha ya kalelapo oopresenda 95, mboka taya lumbu nombuto okuya momvula yo-18.
Tjaronda okwa tsikile kutya shoka osha pumbiwa noonkondo molwaashoka ongundu yaantu mboka itayi pumbwa okwiihumbtelwa ngaashi ongundu dhaantu yalwe. Oya pumbwa esiloshisho lyowina oshowo okupewa ehungomwenyo.
Tjaronda okwa popi kutya ehulithepo lyepango mokati kaanyasha oli li pombanda unene na ohaye shi ningi owala onga omukao gwokwiiyuvitha nawa.
Shoka otashi kolekwa kolopota yoUnicef ndjoka ya holola kutya e yo pombanda lyiipotha yetaandelo lyombuto ndjoka, olya londo noopresenda 28 okutameka omvula yo-2005, neyopombanda ndyoka otaku fekelwa tali londo pombanda, mokati kaanona yoomvula 15 sigo 19, ngele inaku ningwa sha.
Ominista yUundjolowele moNamibia Bernard Haufiku okwa koleke kutya olopota ndjoka oyi li ethano lyoshili konkalo ndjoka ya taalela Namibia. Haufiku ngoka a popi kutya e yo pombanda lyondjele yetaandelo lyombuto mokati kaanyasha mboka otali hwahwamekwa kokwaahena ko nasha okwa gandja woo uusama kutya ope na ompumbwe yomayakulo gombili goludhi ndoka kaanyasha oshowo aapangi aakuluntu mboka taya tindile aanyasha mboka omayakulo galwe ngaashi oluvalo lwa longekidhwa.
Olopota ndjoka natango oya popi woo ketaandelo lyombuto okuza kooyina yuunona okuya kuunona, na oya holola kutya aanona yoomvula dhili po 0 sigo 14 oya kwatwa kombuto muuyuni, noopresenda 85 dhaanona mboka otaya lumbu moSub Sahara Afrika.
Oya tsikile kutya etata lyaanona mboka yoomiliyona 1.8 yoomvula dhili pokati ka 0 sigo 14 taya lumbu nombuto inaya mona epango lyombuto ndjoka mo2015.
Nonando ongaaka Namibia okwa hololwa a longo nuudhiginini pombinga ndjoka sho egwo pevi lyondjele yetaandeo lyombuto mokati kaanona mboka lya gu pevi okuza poopresenda 33 mo-2002 okuya poopresenda 4.1 mo-2015.
JEMIMA BEUKES
Sho a yamukula kolopota tayi ithanwa Unicef 2016 seventh stocktaking report, Omukomeho gwoNanaso (Namibia Networks of AIDS Service Organisations) Sandy Tjaronda okwa popi kutya aanyasha moshilongo oya pumbwa okupewa ontseyo kombinga yomayakulo ngoka.
Okwa popi kutya Namibia okuli konima sho e na omwaalu omunene gwaanyahsa yoomvula dhili pokati 15 no 24 taya kwatwa kombuto.
Mo-2015 olopota yoUNAIDS oya holola kutya ongundu yoomvula dhili pokati ko15 no 24 oyi li moshiponga shokukwatwa kombuto yoHIV, moNamibia.
Olopota ndjoka oya holola kutya oopresenda 43, dhiipotha iipe yombuto ndjoka moshilongo oya dhidhilikwa mokati kaanyasha yoomvula 15 sigo 24.
Pahapu dhomukalelipo gwaAmerika, Thomas Daughton, omapekaapelo oga ulike kutya aanona yaakadhona naakiintu ya thika po 390 000, ohaya kwatwa kombuto yoHIV kehe omvula muSub Sahara Afrika.
Okwa tsikile kutya moshitopolwa shoka oopresenda owala dhili pokati 40 no 50 ndhoka dhi shi kutya odha thikama peni nombuto yoHiv, naashona yowala yeli kepango lyoHIV.
“Okwaadha mboka ya gumwa konkalo ndjoka aakadhona naakiintu oshowo aalumentu oshi li eshongo enene moNamibia, ihe oshi li oondjoka kutya otwa pumbwa okugandja uuyelele kaantu mboka unene aakiintu naanona yaakadhona. Omauyelele ngoka oga kwatela mo omayambidhidho, eningo lyomakonaaakono gombuto oshowo omakwatho galwe.”
Olopota yoUnicef 2016 report oya holola kutya omukithi gwoAids ogumwe gwomomikithi ndhoka tadhi dhipaga omwaalu ogundji gwaanyasha miilongo yaSub Sahara Afrika.
Olopota ndjoka otayi pula ehwahwameko opo ku gandjwe epango lyombuto ndjoka kaanona naanyasha ya kalelapo oopresenda 95, mboka taya lumbu nombuto okuya momvula yo-18.
Tjaronda okwa tsikile kutya shoka osha pumbiwa noonkondo molwaashoka ongundu yaantu mboka itayi pumbwa okwiihumbtelwa ngaashi ongundu dhaantu yalwe. Oya pumbwa esiloshisho lyowina oshowo okupewa ehungomwenyo.
Tjaronda okwa popi kutya ehulithepo lyepango mokati kaanyasha oli li pombanda unene na ohaye shi ningi owala onga omukao gwokwiiyuvitha nawa.
Shoka otashi kolekwa kolopota yoUnicef ndjoka ya holola kutya e yo pombanda lyiipotha yetaandelo lyombuto ndjoka, olya londo noopresenda 28 okutameka omvula yo-2005, neyopombanda ndyoka otaku fekelwa tali londo pombanda, mokati kaanona yoomvula 15 sigo 19, ngele inaku ningwa sha.
Ominista yUundjolowele moNamibia Bernard Haufiku okwa koleke kutya olopota ndjoka oyi li ethano lyoshili konkalo ndjoka ya taalela Namibia. Haufiku ngoka a popi kutya e yo pombanda lyondjele yetaandelo lyombuto mokati kaanyasha mboka otali hwahwamekwa kokwaahena ko nasha okwa gandja woo uusama kutya ope na ompumbwe yomayakulo gombili goludhi ndoka kaanyasha oshowo aapangi aakuluntu mboka taya tindile aanyasha mboka omayakulo galwe ngaashi oluvalo lwa longekidhwa.
Olopota ndjoka natango oya popi woo ketaandelo lyombuto okuza kooyina yuunona okuya kuunona, na oya holola kutya aanona yoomvula dhili po 0 sigo 14 oya kwatwa kombuto muuyuni, noopresenda 85 dhaanona mboka otaya lumbu moSub Sahara Afrika.
Oya tsikile kutya etata lyaanona mboka yoomiliyona 1.8 yoomvula dhili pokati ka 0 sigo 14 taya lumbu nombuto inaya mona epango lyombuto ndjoka mo2015.
Nonando ongaaka Namibia okwa hololwa a longo nuudhiginini pombinga ndjoka sho egwo pevi lyondjele yetaandeo lyombuto mokati kaanona mboka lya gu pevi okuza poopresenda 33 mo-2002 okuya poopresenda 4.1 mo-2015.
JEMIMA BEUKES
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article