Oompata kombinga yompango yekuthemo lyomategelelo
Ompango ndjoka tayi longithwa kuNamibia monena ya za pethimbo lyuukoloni, ndjoka tayi indika aakiintu ya kuthemo omategelelo oya popiwa kutya otayi yi moshipala uuthemba waakiintu na otayi tula moshiponga oomwenyo dhaamboka taya kutha mo omategelelo konima yomiyelo dha pata, na okwa pumbwa okutalululwa ompango ndjoka.
Onkalo kutya ekuthemo lyomategelelo inali pitikwa moNamibia, itashi yi moshipala aakiintu ya kuthe mo omategelelo nokutula moshiponga oomwenyo dhawo unene athigona mboka yeli moshipotha shokweehama nenge okusa nokuli.
Aatseyinawa yopaveta naahwahwameki yomauwanawa gaakiintu oya zimine kutya ompango yaNamibia ndjoka tayi indike ekutho lyomategelelo oya pumbwa okutalululwa, opo ku vule okushunitha pevi oshiponga shokutula muupyakadhi oomwenyo dhaakiintu unene aakwanaluhepo, mboka uuthemba wawo tawu yi wa moshipala.
“Ompango ndjoka oya pumbwa okutalululwa. Ompango ndjoka yi li miilonga ngashiingeyi oya patela pondje uuthemba waakiintu,” omuhwahwameki guuthemba na okuli woo hahende, Norman Tjombe a lombwele oNamibian Sun.
Dianne Hubbard gwoLegal Assistance Centre, koshikondo shomapekaapeko guukashike koonkatu okwa popi kutya ompango ndjoka tayi longithwa kuNamibia, oya totwa po pethimbo lyuukoloni waSouth Afrika, na inayi patathanwa paundemokoli moNamibia, konima sho oshilongo sha manguluka.
Okwa tsu omuthindo ngaashi aatotiveta yamwe mboka ya popi kutya, nonando ompango ndjoka oyi li miilonga, aakiintu onkene taya yi pondje ompango ndjoka nokukutha mo omategelelelo, nokutula moshiponga oomwenyo dhawo.
Eileen Rakow gwOffice of the Ombudsman okwa popi kutya olopota ndjoka ya ningwa kEhangano lyUundjolowele mUuyuni oya holola kutya omakuthemo gomategelelo geli oomiliyona 20, gomakuthemo geli poomiliyona 42 ngoka haga ningwa muuyuni kehe omvula, inaga gamenwa.
Okwa popi kutya aakwanaluhepo, oshowo aakiintu yomomikunda oyo unene ya taalela oshiponga shoka nokutula muupyakadhi oomwenyo dhawo, molwaashoka aakiintu aanashimaliwa ohaya yi owala koSouth Afrika nenge palwe, nokukutha mo omategelelo ngoka inaya pumbwa.
Aakiintu aakwanaluhepo kaye na nkene, na otaya thiminikwa konkalo ya longithe omikalo dha nika oshiponga mokukutha mo omategelelo.
Rakow okwa popi kutya okutindila omukiintu uuthemba opo a ningi omatokolo ge mwene kombinga yolutu lwe, oshi li e yo pondje lyuuthemba womuntu nongele omukiintu a thiminikwa konkalo opo a longithe omikalo dha nika oshiponga mokukuthamo etegelelo, nena oshizemo ohashi vulu okuguma woo aantu oyendji.
Hubbard naye okwa zimine kutya ompango ndjoka yi li miilonga moNamibia, otayi yi moshipala uuthemba waakiintu ya ninge omatokolo ga simana kombinga yomalutu gawo.
Rakow, Hubbard naTjombe yehe oya zimine nokupopila kutya okwa pumbwa okutamekithwa oonkundathana dha mangulukila ayehe kombinga yompangp ndjoka yi li miilonga.
Tjombe okwa popi kutya okutala konkalo yaNamibia, aakiintu yendji oya taalela omaupyakadhi gomiyonena dhomomagumbo oshowo omiyonena dhilwe dhopaukashike koonkatu, moka ethimbo limwe omiyonena ndhoka odho tadhi etitha oshizemo shomategelelo, na oya indikwa uuthemba wokutokola ngele naya kale nomategelelo ngoka nenge ahowe.
Olopota ndjoka ya gandjwa koSister Namibia kombinga yoshipopiwa shoka, oya holola kutya inaku ningwa owala oonkundathana dhokupitika ekuthemo lyomategelelo, ihe naku kundathanwe oonkatu odhindji dha yooloka ndhoka tadhi kwatakanithwa nonkalo ndjoka.
“Otashi ka kala sha simana oku okugandja omandiki gomazulonkalo kaanona yaakadhona naakiintu opo ya uveko oshiponga oshowo iinima yilwe tayi kwatakanithwa nekuthemo lyomategelelo.”
Ehangano ndyoka olya popi kutya ngashiingeyi natango omayakulo ngoka andola otaga shunitha pevi iipotha yokweekelahi uunona.
“Ngaashi owala kutya onkalo yokweekelahi uunona otayi vulu okushuna pevi, ngele andola ope na omikalo dhimwe tadhi vulu okulongithwa kaakiintu. Oompata kombinga yekuthemo lyomategelelo nadhi kundathanew woo kombinga yomikalo dha gamenwa mekuthemo lyomategelelo.”
Hubbard okwa zimine kutya epitiko lyekuthemo lyomategelelo nali ningwe pamwe negandjo lyomayakulo gamwe, menkondopeko lyomayakulo ngoka geli po nale.
Omayakulo ngoka oga kwatela mo egandjo lyomahungomweno kaakiintu, omayakulo ngaashi egandjo lyiiyemo nomayambidhidho, enkondopeko lyelongo lyomaluvalo ga ngambakewa mooskola, oshowo omayakulo ngoka taga adhika kehe pamwe.
JANA-MARI SMITH
Aatseyinawa yopaveta naahwahwameki yomauwanawa gaakiintu oya zimine kutya ompango yaNamibia ndjoka tayi indike ekutho lyomategelelo oya pumbwa okutalululwa, opo ku vule okushunitha pevi oshiponga shokutula muupyakadhi oomwenyo dhaakiintu unene aakwanaluhepo, mboka uuthemba wawo tawu yi wa moshipala.
“Ompango ndjoka oya pumbwa okutalululwa. Ompango ndjoka yi li miilonga ngashiingeyi oya patela pondje uuthemba waakiintu,” omuhwahwameki guuthemba na okuli woo hahende, Norman Tjombe a lombwele oNamibian Sun.
Dianne Hubbard gwoLegal Assistance Centre, koshikondo shomapekaapeko guukashike koonkatu okwa popi kutya ompango ndjoka tayi longithwa kuNamibia, oya totwa po pethimbo lyuukoloni waSouth Afrika, na inayi patathanwa paundemokoli moNamibia, konima sho oshilongo sha manguluka.
Okwa tsu omuthindo ngaashi aatotiveta yamwe mboka ya popi kutya, nonando ompango ndjoka oyi li miilonga, aakiintu onkene taya yi pondje ompango ndjoka nokukutha mo omategelelelo, nokutula moshiponga oomwenyo dhawo.
Eileen Rakow gwOffice of the Ombudsman okwa popi kutya olopota ndjoka ya ningwa kEhangano lyUundjolowele mUuyuni oya holola kutya omakuthemo gomategelelo geli oomiliyona 20, gomakuthemo geli poomiliyona 42 ngoka haga ningwa muuyuni kehe omvula, inaga gamenwa.
Okwa popi kutya aakwanaluhepo, oshowo aakiintu yomomikunda oyo unene ya taalela oshiponga shoka nokutula muupyakadhi oomwenyo dhawo, molwaashoka aakiintu aanashimaliwa ohaya yi owala koSouth Afrika nenge palwe, nokukutha mo omategelelo ngoka inaya pumbwa.
Aakiintu aakwanaluhepo kaye na nkene, na otaya thiminikwa konkalo ya longithe omikalo dha nika oshiponga mokukutha mo omategelelo.
Rakow okwa popi kutya okutindila omukiintu uuthemba opo a ningi omatokolo ge mwene kombinga yolutu lwe, oshi li e yo pondje lyuuthemba womuntu nongele omukiintu a thiminikwa konkalo opo a longithe omikalo dha nika oshiponga mokukuthamo etegelelo, nena oshizemo ohashi vulu okuguma woo aantu oyendji.
Hubbard naye okwa zimine kutya ompango ndjoka yi li miilonga moNamibia, otayi yi moshipala uuthemba waakiintu ya ninge omatokolo ga simana kombinga yomalutu gawo.
Rakow, Hubbard naTjombe yehe oya zimine nokupopila kutya okwa pumbwa okutamekithwa oonkundathana dha mangulukila ayehe kombinga yompangp ndjoka yi li miilonga.
Tjombe okwa popi kutya okutala konkalo yaNamibia, aakiintu yendji oya taalela omaupyakadhi gomiyonena dhomomagumbo oshowo omiyonena dhilwe dhopaukashike koonkatu, moka ethimbo limwe omiyonena ndhoka odho tadhi etitha oshizemo shomategelelo, na oya indikwa uuthemba wokutokola ngele naya kale nomategelelo ngoka nenge ahowe.
Olopota ndjoka ya gandjwa koSister Namibia kombinga yoshipopiwa shoka, oya holola kutya inaku ningwa owala oonkundathana dhokupitika ekuthemo lyomategelelo, ihe naku kundathanwe oonkatu odhindji dha yooloka ndhoka tadhi kwatakanithwa nonkalo ndjoka.
“Otashi ka kala sha simana oku okugandja omandiki gomazulonkalo kaanona yaakadhona naakiintu opo ya uveko oshiponga oshowo iinima yilwe tayi kwatakanithwa nekuthemo lyomategelelo.”
Ehangano ndyoka olya popi kutya ngashiingeyi natango omayakulo ngoka andola otaga shunitha pevi iipotha yokweekelahi uunona.
“Ngaashi owala kutya onkalo yokweekelahi uunona otayi vulu okushuna pevi, ngele andola ope na omikalo dhimwe tadhi vulu okulongithwa kaakiintu. Oompata kombinga yekuthemo lyomategelelo nadhi kundathanew woo kombinga yomikalo dha gamenwa mekuthemo lyomategelelo.”
Hubbard okwa zimine kutya epitiko lyekuthemo lyomategelelo nali ningwe pamwe negandjo lyomayakulo gamwe, menkondopeko lyomayakulo ngoka geli po nale.
Omayakulo ngoka oga kwatela mo egandjo lyomahungomweno kaakiintu, omayakulo ngaashi egandjo lyiiyemo nomayambidhidho, enkondopeko lyelongo lyomaluvalo ga ngambakewa mooskola, oshowo omayakulo ngoka taga adhika kehe pamwe.
JANA-MARI SMITH
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article