Ompango yeyambidhidho lyaanona itayi pondola sha
Ompango yeyambidhidho lyaanona otayi tsikile nokundopa moshilongo, nokuthiga monkalo yompumbwe yoshimaliwa aavali noyana mboka taya pumbwa eyambidhidho.
Endopo okutula miilonga ompango ya yaga komuntu, otali kwatakanithwa nomatompelo ogendji ngaashi ompumbwe yoonzo dhopauntu, omulandu guli mondjila, aaniilonga itaya gandjwa ekwatho ewanawa oshowo euvitheko lyaanambelewa yompangu omulandu ngoka. Iizemo yomakonaakono ngoka ga ningwa koLegal Assistance Centre (LAC) mo 2013 oya ulike kutya aakiintu oyendji otaya nyenyeta kutya itaya vulu okumoa eyambidhidho okuza koohe yuunona. Onkalo ndjoka okwa hololwa kutya inayi lunduluka okuza nkene oshilongo sha manguluka. Yolande Engelbrecht gwoLAC oye a gandja uuyelele mboka, sha landula omakonaakono nomanyenyeto ngoka ga ningwa koLAC. Omakonaakono oga ulike kutya ohaku shangithwa iipotha yeyambidhidho lyaanona oominute kehe omilongo ndatu moowili dhiilonga moshilongo niipotha oyindji ohayi tulwa mo kaakiintu. Oyendji yomaakiintu mboka ohaya pula oshimaliwa shooN$500, noonakutulilwa mo iipotha olundji ohaya tindi okukala taya gandja eyambidhidho ndyoka. Omunaveta, Norman Tjombe okwa popi kutya ompango ndjoka hayo ombwiinayi, ihe aaniilonga mboka itaya gwanitha po iilonga yawo, opo ya kwashilipaeke kutya ompango ndjoka oya longa ngaashi ya nuninwa.
Okwa tsikile kutya ngele omuntu ngoka a tula mo oshipotha a yi a ka lopota kutya nakutulilwa mo oshipotha okwa tinda okugandja eyambidhidho, omukalo omudhigu opo ku ka kongwe ngoka ina hala okufuta ye a fute woo oongunga dhoka ina futa.
Moonkatu odhindji mboka ya tula mo iipotha oya pulwa ya konge uuyelele waampoka pe na oonakutulilwa mo iipotha nokugandja uuyelele mboka kompangu.
Tjombe okwa tsikile kutya iifuta mboka hayi pulwa unene kaakiintu mboka oyo unene haya tula mo iipotha mbyoka iishona noonkondo, opo andola aakiintu mboka ya vule okukondjela uuthemba wawo. Engelbrecht okwa koleke kutya nonando ompango ndjoka oya pitika kehe gumwe ngoka e wete kutya ota pumbwa eyambidhidho lyokanona okuza komuvali omukwawo, oyendji mboka taya tula mo iipotha mboka aakiintu. Omvula ya piti ombelewa yOmbudsman oya tseyitha kutya otaku ningwa omakonaakono meyambidhidho lyuunona, opo ku talike kutya uupyakadhi wuli peni. “Omilandu dhoka dhili miilonga omiwanawa noonkondo ngele andola otadhi longo,” Eileen Rakow, omukomeho gwOmbudsman, a popi.
Okwa yelitha kutya omukundu gumwe ngoka gul poi, ope na owala omasiku gamwe po noowili dhontumba, aantu haya vulu okukatalako iimaliwa yawo koompangulilo, mbyoka ya futwa onga omayambidhidho gaanona. Shoka oshi li uupyakadhi nemanepo lyethimbo unene kaavali mboka haya zi komakule noompangulilo. Oyendji ihaya vulu woo okufuta iifuta yomalweendo. “Ngoye mwene owu na okuya kompangu, nokuthikama momukweyo opo wu pewe iimaliwa yoye, ngele oya futwa momayalulo gombaanga yompangu.”
Kuyele nuumvo okwa li kwa tseyithwa kutya otaku ningwa oompangela opo ooyene yiimaliwa mbyoka ya vule okukala taya mono iimaliwa yawo momayalulo goombaanga dhawo, okuza koompangulilo.
Rakow okwa popi kutya onkalo ndjoka yaanona ye wete inaya halika sho aavali yaamwe taya tindi okufuta iimaliwa mbyoka nenge okufandja omayambidhidho kaanona yawo, otashi vulu okuyonagula onkalamwenyo yokanona. “Kungame ondi wete onkalo ndjoka odhigu kuunona. Uunona owundji owu wete kutya kawu holike ngele owa mono kutya oohe nenge aavali yalwe inaya hala okufuta omayambidhidho ngoka. Ope na onkalo odhigu yopamadhilaaadhilo kaanona, sho ye wete kaye holike yo itaya yambidhidhwa.” LAC okwa popi kutya onkalo ndjoka tayi shunitha pevi ompango ndjoka, okwa pumbwa okukongwa aakonaaakoni yiipotha mbyoka. Aanambelewa mboka otaya ka kwashilipaleka kutya oonakutulilwamo iipotha oya monika nonkalo yawo yopaiyemo oya konaakonwa.
Natango oya popi kutya okwa pumbwa okutulwa iilonga omilandu ngaashi okunana iimaliwa mbyoka koondjambi dhaamboka taya tulilwa mo iipotha,ko taku tulilwa mo iipotha mboka taya ndopa okuholoka kompangu.
JANA-MARI SMITH
Endopo okutula miilonga ompango ya yaga komuntu, otali kwatakanithwa nomatompelo ogendji ngaashi ompumbwe yoonzo dhopauntu, omulandu guli mondjila, aaniilonga itaya gandjwa ekwatho ewanawa oshowo euvitheko lyaanambelewa yompangu omulandu ngoka. Iizemo yomakonaakono ngoka ga ningwa koLegal Assistance Centre (LAC) mo 2013 oya ulike kutya aakiintu oyendji otaya nyenyeta kutya itaya vulu okumoa eyambidhidho okuza koohe yuunona. Onkalo ndjoka okwa hololwa kutya inayi lunduluka okuza nkene oshilongo sha manguluka. Yolande Engelbrecht gwoLAC oye a gandja uuyelele mboka, sha landula omakonaakono nomanyenyeto ngoka ga ningwa koLAC. Omakonaakono oga ulike kutya ohaku shangithwa iipotha yeyambidhidho lyaanona oominute kehe omilongo ndatu moowili dhiilonga moshilongo niipotha oyindji ohayi tulwa mo kaakiintu. Oyendji yomaakiintu mboka ohaya pula oshimaliwa shooN$500, noonakutulilwa mo iipotha olundji ohaya tindi okukala taya gandja eyambidhidho ndyoka. Omunaveta, Norman Tjombe okwa popi kutya ompango ndjoka hayo ombwiinayi, ihe aaniilonga mboka itaya gwanitha po iilonga yawo, opo ya kwashilipaeke kutya ompango ndjoka oya longa ngaashi ya nuninwa.
Okwa tsikile kutya ngele omuntu ngoka a tula mo oshipotha a yi a ka lopota kutya nakutulilwa mo oshipotha okwa tinda okugandja eyambidhidho, omukalo omudhigu opo ku ka kongwe ngoka ina hala okufuta ye a fute woo oongunga dhoka ina futa.
Moonkatu odhindji mboka ya tula mo iipotha oya pulwa ya konge uuyelele waampoka pe na oonakutulilwa mo iipotha nokugandja uuyelele mboka kompangu.
Tjombe okwa tsikile kutya iifuta mboka hayi pulwa unene kaakiintu mboka oyo unene haya tula mo iipotha mbyoka iishona noonkondo, opo andola aakiintu mboka ya vule okukondjela uuthemba wawo. Engelbrecht okwa koleke kutya nonando ompango ndjoka oya pitika kehe gumwe ngoka e wete kutya ota pumbwa eyambidhidho lyokanona okuza komuvali omukwawo, oyendji mboka taya tula mo iipotha mboka aakiintu. Omvula ya piti ombelewa yOmbudsman oya tseyitha kutya otaku ningwa omakonaakono meyambidhidho lyuunona, opo ku talike kutya uupyakadhi wuli peni. “Omilandu dhoka dhili miilonga omiwanawa noonkondo ngele andola otadhi longo,” Eileen Rakow, omukomeho gwOmbudsman, a popi.
Okwa yelitha kutya omukundu gumwe ngoka gul poi, ope na owala omasiku gamwe po noowili dhontumba, aantu haya vulu okukatalako iimaliwa yawo koompangulilo, mbyoka ya futwa onga omayambidhidho gaanona. Shoka oshi li uupyakadhi nemanepo lyethimbo unene kaavali mboka haya zi komakule noompangulilo. Oyendji ihaya vulu woo okufuta iifuta yomalweendo. “Ngoye mwene owu na okuya kompangu, nokuthikama momukweyo opo wu pewe iimaliwa yoye, ngele oya futwa momayalulo gombaanga yompangu.”
Kuyele nuumvo okwa li kwa tseyithwa kutya otaku ningwa oompangela opo ooyene yiimaliwa mbyoka ya vule okukala taya mono iimaliwa yawo momayalulo goombaanga dhawo, okuza koompangulilo.
Rakow okwa popi kutya onkalo ndjoka yaanona ye wete inaya halika sho aavali yaamwe taya tindi okufuta iimaliwa mbyoka nenge okufandja omayambidhidho kaanona yawo, otashi vulu okuyonagula onkalamwenyo yokanona. “Kungame ondi wete onkalo ndjoka odhigu kuunona. Uunona owundji owu wete kutya kawu holike ngele owa mono kutya oohe nenge aavali yalwe inaya hala okufuta omayambidhidho ngoka. Ope na onkalo odhigu yopamadhilaaadhilo kaanona, sho ye wete kaye holike yo itaya yambidhidhwa.” LAC okwa popi kutya onkalo ndjoka tayi shunitha pevi ompango ndjoka, okwa pumbwa okukongwa aakonaaakoni yiipotha mbyoka. Aanambelewa mboka otaya ka kwashilipaleka kutya oonakutulilwamo iipotha oya monika nonkalo yawo yopaiyemo oya konaakonwa.
Natango oya popi kutya okwa pumbwa okutulwa iilonga omilandu ngaashi okunana iimaliwa mbyoka koondjambi dhaamboka taya tulilwa mo iipotha,ko taku tulilwa mo iipotha mboka taya ndopa okuholoka kompangu.
JANA-MARI SMITH
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article