Omasiku gokulongitha oonayilona ogeli pokuthika pehulilo
Oompango ndhoka dha nuninwa okweeta pehulilo nenge eshunitho pevi lyelongitho lyoonayilona otadhi manithwa nuumvo moNamibia.
Omilandu otashi ka kala ehulithepo lyelongitho lyoonayilona nenge iishoshela yi li pombanda kelongitho lyoonayilona.
Omilandu ndhoka otadhi ka tseyithwa pambelewa uuna kwa manithwa oonkundathana.
Shoka osha hololwa kominista yomatalelepo nomidhingoloko, Pohamba Shifeta, ngoka oshipopiwa she sha leshwa pehala lye pethimbo kwa dhimbulukiwwa Esiku lyOmidhingoloko mUuyuni, kuKomufala gwomidhingoloko, Teofilius Nghitila.
Esiku lyomidhingoloko muuyuni ohali dhimbulukiwa aluhe momasiku gatano gaJuni, nonuumvo esiku ndika olya dhimbulukiwa kohi yoontentekelihapu 'Beating Plastic Pollution: If You Can't Reuse It, Refuse It'.
Okwa popi kutya enyateko lyomidhingoloko niiyekelwahi ayihe otali kutha po ongushu yomidhingoloko oshowo ongushu yuuntu nokugandja omathano omawinayi kaatalelelipo.
Okwa popi kutya oonayilona ohadhi gandja noonkondo ethano ewinanayi omolwa kutya ohadhi vulu okukala pokuma ethimbo ele, na odha nika woo oshiponga kiinamwenyo, aantu oshowo komidhingoloko dhodhene.
Pahapu dhaminista, iilongo yaAfrika yi li 15 oya tula nale miilonga omilandi ndhoka tadhi yanda elongitho lyoonayilona. Shifeta kwa popi kutya uuministeli wawo owa hala okwiilonga okuza kiilongo mbyoka nokutula miilonga omilandu ndhoka tadhi ka longa muuwanawa waNamibia. Okwa tsikile kutya uuministeli owa ninga oonkundathana dhomagwedhelepo naakalelipo yoshikondo shoongeshefa dhoostola. Omagwedhelepo ngoka ga ningwa otaga ka kundathanwa niikondo yepangelo ya yooloka oshowo naakuthimbinga mboka ya pyakudhukwa okukutha ombinga moshikumungu shoka, noshizemo oshowo omatokolo gomilandu ndhoka dha tokolwa otadhi ka tulwa miilonga taku landulwa oompango ndjoka yoEnvironmental Investment Fund Act oshowo Environmental Management Act.
Shifeta okwa popi kutya otaya kambadhala noonkondo opo shoka shi kale sha manithwa nuumvo.
Okwa popi kutya elongitho lyoonayilona olya ningwa oshinanena mokati koshigwana okuza momvula dho1960, omolwa ombiliha yadho oshowo melongitho lyawo lyokuhumbata iinima nokupungula iinima.
Pamiyau dhopauyuni, oonayilona dha thika pootrillion 5 ohadhi longithwa kehe omvula, naashoka otashi holola kutya ohaku longithwa oonayilona dha thika po 160 000 mosekonde kehe muuyuni.
Opresenda owala yimwe yomoonayilona ndhoka, hadhi longululwa.
“Omaipulo ogeli mpaka kutya, oonayilona ndhoka ohadhi hulile peni. Shoka otashi limbilike noonkondo ngele otatu tala kuupyakadhi mbyoka hawu etwa po koonayilona ngele omaantu nenge momidhingiloko dhetu,” Shifeta a popi.
Okwa popi kutya oonayilona kadhi na ondjundo ya sha na otadhi vulu okupepwa kombepo nokuya kokule nonando ohadhi kala andola dha ekelwa metoto lyiiyagaya.
“Oonayilona ohadhi vulu okuya komiti, kombanda yiihwa oshowo koodhalate noku kangala woo kombanda yomeya.”
Omapekaapeko ngoka ga ningwa oga holola kutya okuya momvula yo 2050 omwaalu omunene gwoonayilona otagu ka adhika momafuta noohi odhindji oshowo oodhila dhomomeya dhi vulithe poopresenda 90 otadhi adhika nale noonayilona momapunda.
Minista okwa tsikile kutya shoka otashi holola nale omaipulo guundjolowele ngele tashi ya kokulya oohi.
“Oohi iikulya twa pumbwa okulya opo tu kale nuundjolowele, ihe ngele otadhi yonagulwa koonayilona nena shoka otashi vulu okweeta omikithi dha yooloka maantu ngaashi ookankera oshowo omapupyakadhi galwe ngaashi woo uumvu womitima.”
Natango okwa popi kutya iinamwenyo nayo ohayi li oonayilona naashoka otashi tula muupyakadhi iinamweny yoyene oshowo natango aantu mboka haya li onyama yiinamwenyo, na otaya vulu okukwatwa natango komikithi dha yooloka.
ELLANIE SMIT
Omilandu otashi ka kala ehulithepo lyelongitho lyoonayilona nenge iishoshela yi li pombanda kelongitho lyoonayilona.
Omilandu ndhoka otadhi ka tseyithwa pambelewa uuna kwa manithwa oonkundathana.
Shoka osha hololwa kominista yomatalelepo nomidhingoloko, Pohamba Shifeta, ngoka oshipopiwa she sha leshwa pehala lye pethimbo kwa dhimbulukiwwa Esiku lyOmidhingoloko mUuyuni, kuKomufala gwomidhingoloko, Teofilius Nghitila.
Esiku lyomidhingoloko muuyuni ohali dhimbulukiwa aluhe momasiku gatano gaJuni, nonuumvo esiku ndika olya dhimbulukiwa kohi yoontentekelihapu 'Beating Plastic Pollution: If You Can't Reuse It, Refuse It'.
Okwa popi kutya enyateko lyomidhingoloko niiyekelwahi ayihe otali kutha po ongushu yomidhingoloko oshowo ongushu yuuntu nokugandja omathano omawinayi kaatalelelipo.
Okwa popi kutya oonayilona ohadhi gandja noonkondo ethano ewinanayi omolwa kutya ohadhi vulu okukala pokuma ethimbo ele, na odha nika woo oshiponga kiinamwenyo, aantu oshowo komidhingoloko dhodhene.
Pahapu dhaminista, iilongo yaAfrika yi li 15 oya tula nale miilonga omilandi ndhoka tadhi yanda elongitho lyoonayilona. Shifeta kwa popi kutya uuministeli wawo owa hala okwiilonga okuza kiilongo mbyoka nokutula miilonga omilandu ndhoka tadhi ka longa muuwanawa waNamibia. Okwa tsikile kutya uuministeli owa ninga oonkundathana dhomagwedhelepo naakalelipo yoshikondo shoongeshefa dhoostola. Omagwedhelepo ngoka ga ningwa otaga ka kundathanwa niikondo yepangelo ya yooloka oshowo naakuthimbinga mboka ya pyakudhukwa okukutha ombinga moshikumungu shoka, noshizemo oshowo omatokolo gomilandu ndhoka dha tokolwa otadhi ka tulwa miilonga taku landulwa oompango ndjoka yoEnvironmental Investment Fund Act oshowo Environmental Management Act.
Shifeta okwa popi kutya otaya kambadhala noonkondo opo shoka shi kale sha manithwa nuumvo.
Okwa popi kutya elongitho lyoonayilona olya ningwa oshinanena mokati koshigwana okuza momvula dho1960, omolwa ombiliha yadho oshowo melongitho lyawo lyokuhumbata iinima nokupungula iinima.
Pamiyau dhopauyuni, oonayilona dha thika pootrillion 5 ohadhi longithwa kehe omvula, naashoka otashi holola kutya ohaku longithwa oonayilona dha thika po 160 000 mosekonde kehe muuyuni.
Opresenda owala yimwe yomoonayilona ndhoka, hadhi longululwa.
“Omaipulo ogeli mpaka kutya, oonayilona ndhoka ohadhi hulile peni. Shoka otashi limbilike noonkondo ngele otatu tala kuupyakadhi mbyoka hawu etwa po koonayilona ngele omaantu nenge momidhingiloko dhetu,” Shifeta a popi.
Okwa popi kutya oonayilona kadhi na ondjundo ya sha na otadhi vulu okupepwa kombepo nokuya kokule nonando ohadhi kala andola dha ekelwa metoto lyiiyagaya.
“Oonayilona ohadhi vulu okuya komiti, kombanda yiihwa oshowo koodhalate noku kangala woo kombanda yomeya.”
Omapekaapeko ngoka ga ningwa oga holola kutya okuya momvula yo 2050 omwaalu omunene gwoonayilona otagu ka adhika momafuta noohi odhindji oshowo oodhila dhomomeya dhi vulithe poopresenda 90 otadhi adhika nale noonayilona momapunda.
Minista okwa tsikile kutya shoka otashi holola nale omaipulo guundjolowele ngele tashi ya kokulya oohi.
“Oohi iikulya twa pumbwa okulya opo tu kale nuundjolowele, ihe ngele otadhi yonagulwa koonayilona nena shoka otashi vulu okweeta omikithi dha yooloka maantu ngaashi ookankera oshowo omapupyakadhi galwe ngaashi woo uumvu womitima.”
Natango okwa popi kutya iinamwenyo nayo ohayi li oonayilona naashoka otashi tula muupyakadhi iinamweny yoyene oshowo natango aantu mboka haya li onyama yiinamwenyo, na otaya vulu okukwatwa natango komikithi dha yooloka.
ELLANIE SMIT
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article