Okatomeno komOutapi keegulula omiyelo
Ngoloneya gwoshitopolwa shaMusati okwa popi kutya okwa pyakudhukwa okukwatela komeho oonkundathana naAngola, opo ku vule okufalwa momalanditho gaAngola onyama okuzilila maaniimuna yomoshitopolwa shonooli.
Ngoloneya Erginus Endjala okwa popi ngaaka pethimbo kwa patululwa okatomeno, hoka ka patululwa mOutapi oshiwike shika.
Okwa popi kutya omalanditho ngoka oga ndopa okuya miilonga muule woomvula dha piti omolwa omulandu gu li nawa ngoka tagu ka utha etumo momalanditho onyama.
Omwaalu guli pombanda gwakwashigwana yAngola yahala onyama okuzilila moNamibia ogwa londo pombanda, sha landula epato lyuutomeno waMeatco mOshakati oshowo moKatima Mulilo.
“Konima nkene Meatco a pata uutomeno we otwa kala nuupyakadhi womalanditho gonyama. Ombelelwa yandje oya yakula omaindilo ogendji okuza kuAngola, ngoka taya pula opo tu tume momalanditho goshilongo shaandjawo onyama yetu yongombe. Ethimbo ele lya piti po ngashiingeyi na ina natu mona ehala lyokulongela monooli opo ongeshefa ndjoka yi vule okutameka,”Endjala ta popi.
“Ngashiingeyi sho tatu patulula okatomeno haka, ndjika ompito ombwaanawa opo tu vule okutuma onyama yetu momalanditho gaAngola. Onda pyakudhukwa okukwatela komeho oonkundathana ndhoka.”
Okwa popi kutya egandjo lyokatomeno hoka mOutapi, oshi li oshinima oshiwananwa noonkondo nokukutha muupyakadhi aanafaalama.
Aanafaalama mboka taya ka kala nokulongitha okatomeno oomboka yomiitopolwa Omusati nOshana, oshitopolwa shomonooli yaKunene, Oshikoto shomuuninginino oshowo Ohangwena.
“Aanafaalama unene yomonooli inaya vula okukala taya pindike iimuna yawo opo yi tomwe po muule woomvula ne dha piti, sha landula sho kwa patwa uutomeno komOshakatioshowo Katima Mulilo.”
Aalandithi yonyama moAngola nayo oya kala poshituthi shepatululo lyokatomeno hoka, ka patululwa kOminista yUunamapya, Alpheus !Naruseb.
Okutameka omvula 2011, uuministeli owa kala tawu kondjo opo ku tulwe po oopoloyeka dha nuninwa omayambulepo gopangeshefa gonyama yongombe.
Opoloyeka ndjoka ya nuninwa okuyambulapo iilongitho melanditho lyonyama ndjoka ngaashi uutomeno.
Opoloyeka ndjoka oya kwatela mo etungo lyiigunda yokulandithila oongombe ngaashi mOmuntele, Onyuulaye, Ompundja, Opuwo, Nepera, Lusese and Ncaute.
Natango opoloyeka oya kwatela mo okuyambula po uutomeno ngaashi hoka kaShakati, Outapi, Katima Mulilo oshowo okutunga okatomeno okapi moRundu nendiki lyokulongela oonyama moBukalo oshowo mOngwediva.
Endjala okwa indile omahangano ngoka ge na ootendela dhokugandja onyama kiiputudhilo yepangelo monooli, opo ga lande onyama ndjoka tayi longwa moshitopolwa.
!Naruseb okwa pandula oohapu dha Endjala, ta popi kutya epangelo olya longa nuudhiginino mokuyambula po oopoloyeka ndhoka dha nuninwa omayambulepo gopangeshefa yonyama, nangashiingeyi oshi li momake gaadhaninkandangala moshikondo shoka unene aanafaalama opo ya kwashilipaleke kutya omandiki ngoka oga longithwa momukalo omuwananwa.
Okwa popi kutya aanafaalma oya pumbwa okukwashilipaleka kutya otaya longo onyama yongushu nokweeta po oompito dhongeshefa meni lyoshilongo oshowo pondje yoshilongo.
Omwaalu omunene gwiimuna monooli
Okwa lopotwa kutya oshitopolwa shonooli oshi na konyala oongombe dha thika poomiliyona 1.6,nonkalo ndjoka otayi shunitha pevi uulithilo.
!Naruseb okwa popi kutya shoka osha etithwa konkalo kutya aanafaalama inaya vula okulanditha po nenge okutoma po iimuna yawo mbyoka muule woomvula ne dha piti, sha landula sho okatomeno komOshakati oshowo moKatima Mulilo ka pata.
Endjala okwa popi kutya okwa hala okumona omwaalu gwoongombe tagu shuna pevi moshitopolwa pa longitho lyokatomeno hoka.
“Inandi hala okumona uutomeno mboka taawu longithwa mokutoma oongombe tadhi zilile ombululu ndjiyaka yomusinda omutiligane. Onga ngoloneya gwoshitopolwa otandi ka kala nokukondolola onkalo ndjoka. Aaniimuna yetu naya mone ompito molwaashoka ondando ndjoka hayi gandjwa kombanda yomusinda omutiligane hayo hayi pewa aanafaalama yetu, miimuna yongushu yimwe.”
Okwa pula woo aanafaalama ya landithe po iimuna yawo yimwe po. Omupresidende gwoNamibia National Farmers' Union (NNFU), Jason Emvula naye okwa pula aanafaama ya landithe po iimuna yawo yimwe po, opo ya shunithe pevi omwaalu gwiimuna , ta popi kutya endopo okuninga ngaaka otashi ka etitha iimuna yawo yi se po kondjala, omolwa omuloka gwankundipala ngoka gwa kala nokudhidhilikwa moshilongo.
ILENI NANDJATO
Okwa popi kutya omalanditho ngoka oga ndopa okuya miilonga muule woomvula dha piti omolwa omulandu gu li nawa ngoka tagu ka utha etumo momalanditho onyama.
Omwaalu guli pombanda gwakwashigwana yAngola yahala onyama okuzilila moNamibia ogwa londo pombanda, sha landula epato lyuutomeno waMeatco mOshakati oshowo moKatima Mulilo.
“Konima nkene Meatco a pata uutomeno we otwa kala nuupyakadhi womalanditho gonyama. Ombelelwa yandje oya yakula omaindilo ogendji okuza kuAngola, ngoka taya pula opo tu tume momalanditho goshilongo shaandjawo onyama yetu yongombe. Ethimbo ele lya piti po ngashiingeyi na ina natu mona ehala lyokulongela monooli opo ongeshefa ndjoka yi vule okutameka,”Endjala ta popi.
“Ngashiingeyi sho tatu patulula okatomeno haka, ndjika ompito ombwaanawa opo tu vule okutuma onyama yetu momalanditho gaAngola. Onda pyakudhukwa okukwatela komeho oonkundathana ndhoka.”
Okwa popi kutya egandjo lyokatomeno hoka mOutapi, oshi li oshinima oshiwananwa noonkondo nokukutha muupyakadhi aanafaalama.
Aanafaalama mboka taya ka kala nokulongitha okatomeno oomboka yomiitopolwa Omusati nOshana, oshitopolwa shomonooli yaKunene, Oshikoto shomuuninginino oshowo Ohangwena.
“Aanafaalama unene yomonooli inaya vula okukala taya pindike iimuna yawo opo yi tomwe po muule woomvula ne dha piti, sha landula sho kwa patwa uutomeno komOshakatioshowo Katima Mulilo.”
Aalandithi yonyama moAngola nayo oya kala poshituthi shepatululo lyokatomeno hoka, ka patululwa kOminista yUunamapya, Alpheus !Naruseb.
Okutameka omvula 2011, uuministeli owa kala tawu kondjo opo ku tulwe po oopoloyeka dha nuninwa omayambulepo gopangeshefa gonyama yongombe.
Opoloyeka ndjoka ya nuninwa okuyambulapo iilongitho melanditho lyonyama ndjoka ngaashi uutomeno.
Opoloyeka ndjoka oya kwatela mo etungo lyiigunda yokulandithila oongombe ngaashi mOmuntele, Onyuulaye, Ompundja, Opuwo, Nepera, Lusese and Ncaute.
Natango opoloyeka oya kwatela mo okuyambula po uutomeno ngaashi hoka kaShakati, Outapi, Katima Mulilo oshowo okutunga okatomeno okapi moRundu nendiki lyokulongela oonyama moBukalo oshowo mOngwediva.
Endjala okwa indile omahangano ngoka ge na ootendela dhokugandja onyama kiiputudhilo yepangelo monooli, opo ga lande onyama ndjoka tayi longwa moshitopolwa.
!Naruseb okwa pandula oohapu dha Endjala, ta popi kutya epangelo olya longa nuudhiginino mokuyambula po oopoloyeka ndhoka dha nuninwa omayambulepo gopangeshefa yonyama, nangashiingeyi oshi li momake gaadhaninkandangala moshikondo shoka unene aanafaalama opo ya kwashilipaleke kutya omandiki ngoka oga longithwa momukalo omuwananwa.
Okwa popi kutya aanafaalma oya pumbwa okukwashilipaleka kutya otaya longo onyama yongushu nokweeta po oompito dhongeshefa meni lyoshilongo oshowo pondje yoshilongo.
Omwaalu omunene gwiimuna monooli
Okwa lopotwa kutya oshitopolwa shonooli oshi na konyala oongombe dha thika poomiliyona 1.6,nonkalo ndjoka otayi shunitha pevi uulithilo.
!Naruseb okwa popi kutya shoka osha etithwa konkalo kutya aanafaalama inaya vula okulanditha po nenge okutoma po iimuna yawo mbyoka muule woomvula ne dha piti, sha landula sho okatomeno komOshakati oshowo moKatima Mulilo ka pata.
Endjala okwa popi kutya okwa hala okumona omwaalu gwoongombe tagu shuna pevi moshitopolwa pa longitho lyokatomeno hoka.
“Inandi hala okumona uutomeno mboka taawu longithwa mokutoma oongombe tadhi zilile ombululu ndjiyaka yomusinda omutiligane. Onga ngoloneya gwoshitopolwa otandi ka kala nokukondolola onkalo ndjoka. Aaniimuna yetu naya mone ompito molwaashoka ondando ndjoka hayi gandjwa kombanda yomusinda omutiligane hayo hayi pewa aanafaalama yetu, miimuna yongushu yimwe.”
Okwa pula woo aanafaalama ya landithe po iimuna yawo yimwe po. Omupresidende gwoNamibia National Farmers' Union (NNFU), Jason Emvula naye okwa pula aanafaama ya landithe po iimuna yawo yimwe po, opo ya shunithe pevi omwaalu gwiimuna , ta popi kutya endopo okuninga ngaaka otashi ka etitha iimuna yawo yi se po kondjala, omolwa omuloka gwankundipala ngoka gwa kala nokudhidhilikwa moshilongo.
ILENI NANDJATO
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article