• Home
  • LOCAL NEWS
  • Namibia okwa pumbwa okuhupitha oshikondo she shuundjolowele
Namibia okwa pumbwa okuhupitha oshikondo she shuundjolowele
Namibia okwa pumbwa okuhupitha oshikondo she shuundjolowele

Namibia okwa pumbwa okuhupitha oshikondo she shuundjolowele

Ompumbwe yaaniilonga, ompumbwe yiimaliwa oyimwe yomomaupyakadhi gataalela oshikondo shuundjolowele moNamibia.
Jana-Mari Smith
Oompangela dhuuministeli wuundjolowele okugandja omayakulo gopaundjolowele gopamuthika gwopombanda, kaakwashigwana ayehe moshilongo, otadhi nana nondatu sho oshikondo shoka sha taalela omikundu odhindji.

Muule woomvula mbali dha piti, oshikondo shoka osha kala sha taalela omukundu gwompumbwe yiimaliwa, sho epangelo tali shunitha pevi omwaalu gwiimaliwa hayi longithwa, omolwa onkalo yopaliko ya nkundipala ndjoka ya taalela oshilongo.

Uuministeli mboka tawu kwatelwa komeho kOmundohotola, Bernard Haufiku, owa tsu omuthindo kutya eshunitho pevi lyomwaalu gwiimaliwa mbyoka tayi ongithwa kepangelo, itashi tula owala moshiponga omayakulo gaapangwa ihe otashi etitha woo omaupyakadhi ngoka inaga tegelelwa.

Manga Libita ngoka e li omunambelewa omupopiliko gwuuministeli mboka okwa popi kutya, omaupyakadhi ngoka otaga gwililepo oshikondo nokushitula monkalo ya nika oshiponga.



Pethimbo a ningwa naye oonkundathana koshifokundaneki shoNamibia Sun, Libita okwa popi kutya omaupyakadhi ngoka ge li ponomola yotango ompumbwe yoonzo dhopauntu moshikondo shoka, mwakwatelwa aanambelewa ya yooloka yuunamiti ngaashi oondohotola naapangi oshowo aanambelewa yalwe aatseyinawa moshikondo shoka.

Libita okwa tsikile kutya omwaalu gwaanambelewa yuundjolowele moNamibia, ogu li pevi noonkondo nomwaalu ngoka gwa tulwa po onga oongamba kEhangano lyUundjolowele mUuyuni.

Omwaalu ngoka gwa tulwa po koWorld Health Organisation (WHO), otagu utha andola omupangi gumwe a yakule aapangwa 435, ihe moNamibia omunambelewa gumwe oku na oshinakugwanithwa shaapangwa 4 234.

Omukundu omunene natango ogwa taalela aanambelewa mboka haya gandja omiti mboka omunambelewa gumwe, e na oshinakugwanithwa shaapangwa 20 881.

Aanambelewa yezulonkalo, gumwe oha kwathele aantu ya thika po 12 586, omolwa ompumbwe ndjoka yi li po. Ompumbwe yiilongitho yopamuthika, oshimwe natango tashi tula moshiponga oshikondo shoka.

MuFebruali Haufiku okwa a li a pandula omahangano gokugandja ooshali gopondje yoshilongo ngoka taga tsikile nokuyambidhidha oshikondo shoka momikalo dha yooloka.

Libita owa popi kutya iilalakanenwa ponomola yotango moshikako shomvula twa taalela, otayi ka kala oonkambadhala okuyambulapo omwaalu gwawo gwaaniilonga, nokushunitha pevi ethimbo ndyoka aayakulwa haya kala ya tegelela okumona epango. Otaya ka kambadhala woo okumona iilongitho yopamuthika.

Omunambelewa ngoka okwa popi kutya nonando oya taalela omaupyakdhi ngoka, oshikondo shuundjolowele oshe shi pondola miinima yilwe okutameka nkene oshilongo sha manguluka mo 1990. Okwa popi kutya onkalo yuundjolowele moshilongo oya yembukapo konima sho oshilongo sha manguluka. Konima sho oshilongo sha manguluka okwa tulwa miilonga omandiki guundjolowele opo ku vule okugandja omayakuo gopaundjolowele koshigwana nokukeelela woo omaunkundi ngoka haga vulu okukeelelwa.

MuFebrauali oshifokundaneki shika osha lopota kombinga yepatululo lyehala lyokutegelelela aakiintu mboka yiihumbata, ndyoka lya tungwa neyambidhidho okuza koEuropean Union (EU) moshitopolwa shaMaheke.

Natango ehala limwe olya patulula mOpuwo.

Libita okwa popi kutya okwa okwa dhidhilikwa woo eshuno pevi metaandelo lyombuto yoHIV.

Omvula ya piti, Haufiku okwa popi kutya konyala oopresenda 10 dhaakwashigwana yaNamibia nenge aakwashigwana yeli

247 126 otaya lumbu nombuto yoHIV, kwiikwatelelwa omiyalu dhomo 2016.

Ombuto yoHIV oyo ya kala ponomola yotango miiyetithi yomaso moNamibia okutameka mo 1996 ihe oya shuna pevi noopresenda dhi li po 60 pokati ko 2006 no 2015.

Shimwe natango shoka sha pondolwa po okushunitha pevi omwaalu gwomaso mokati kaanona taya pulumuthwa nenge aakiintu pethimbo taya pulumutha. Nonando ongaaka Namibia natango okuli pevi ngele tashi ya komwaalu gwomaso ngoka, sho omaso 39 haga holoka mokati kaanona 1000 pethimbo taya pulumuthwa.

Omaso gaakiintu pethimbo taya pulumutha geli 130 momapulumutho ge li 100 000 oga lopotwa, omanga oopresenda 18 dhaakiintu yeli momategelelo taya lumbu nombuto yoHIV haya kamona omayakulo goantenatal, pomandiki guundjolowele moshilongo.

Aanambelewa yoLegal Assistance Centre, Sharen Zenda oshowo Corinna van Wyk yoshikondo shonkalonawa oya popi kutya omikundu ondhindji ndhoka dha taalela oshikondo shuundjolowele moshilongo, otadhi etithwa ketonatelo lyoshikondo lyankundipala.

Oya popi kutya aakwashigwana oyendji okuza kiitopolwa ya yooloka moshilongo otaya vulu owala okumona omayakulo ga shewa uuna ye yi mOvenduka, unene tuu mboka ye na omaupyakadhi ga pumbwa aanambelewa yuunamiti aatseyinawa. Oya popi kutya ethimbo limwe aapangwa nonando oya pumbwa eyakulo lyowina, ohaya tumwa owala komagumbo ya pewa oopanado.

Oya popi woo kutya ethimbo limwe omaso gaanona pethimbo taya pulumuthwa nenge aakiintu pethimbo taya pulumutha otaga etithwa kuuhasha waaniilonga moshikondo.

Oolopota dhomo 2017 kutya uuministeli otawu kambadhala okushunitha pevi omwalu gwaapangwa taya longitna iimaliwa yawo opo yamone omapango inadhi gandja iizemo tayi shambula, sho kwa lopota kutya aapangwa oyendji unene mboka ya pumbwa okutulwa oonto dhimwe nenge oongolo oya li ya thiminikwa konkalo opo ya longithe iimaliwa yawo yene, opo ya vule okumona epango.

Okuya pehulilo lyomvula ya piti, oondohotola miipangelo yaVenduka odha shanga omukanda ngoka gwa nuninwa Minista Haufiku, tadhi nyenyeta kombinga yonkalo yompumbwe yiilongitho ndjoka ya taalela esiku kehe, na ota yi yi moshipala iilonga yawo.

Omananathano nokwaaha longela kumwe pokati kaHaufiku oshowo amushanga nale gwoshikondo shoka

Andreas Mwoombola oga li woo ga hololwa polweela.

Mwoombola okwa li a lundululilwa kOmbelewa yOmuprima muDesemba.



JANA-MARI SMITH

Comments

Namibian Sun 2025-07-12

No comments have been left on this article

Please login to leave a comment