Namibia a kala nokulanda iikwaniilongitho yokundaadha
Uumbangi kutya epangelo lyaNamibia olya landa omathano gokundaadha gongushu yopombanda momalanditho gopauyuni muule woomvula dha piti, owa holola omaipulo kutya kashi li paveta okundaadha aakwashigwana omanga pwaahena ompango ndjoka tayi kondolola e yo pambambo lyelongitho lyiikwaniilongitho mbyoka.
JANA-MARI SMITH
Osha yela kutya Namibia okwa landa iikwaniipangitho yokundaadha, pauyelele mboka wa pitithwa koInstitute for Public Policy Research (IPPR), kohi yoshipalanyolo ‘Spying on Speech’.
Kwiikwatelelwa komapekaapeko ngoka ga ningwa momvula yo 2017, komupekaapeki gwoIPPR Frederico Links, okwa hololwa kutya elongitho pambambo lyendaatho moNamibia oshinima shoshili na otashi ningwa.
Shoka otashi popilwa molwaashoka epangelo olya kala nokulanda omathano nomashina gokukwata omawi gokundaadha gopamuthika gopashinanena okutameka omvula yo 2009 sigo 2019.
Nonando Links okwa tende kohi kutya iilongitho mbyoka oya pumbiwa unene mokukondjitha iimbuluma, okwa popi kutya ope na ompito onene yokulongitha pambambo omathano ngoka molwaashoka kape na ompango ndjoka tayi kondolola elongitho lyiikwaniipangitho mbyoka.
Ompango ndjoka tayi popiwa oyi li oshitopolwa oshitihamano shOmpango yOmakwatathano yomo 2009, ndjoka sigo onena inayi tulwa miilonga moshilongo.
Shoka osha kala uupyakadhi unene komahangano guuthemba waantu muuyuni ngoka ga kala nokuninga omapulaapulo uule woomvula dha piti, nonando epangelo olya kala nokutinda.
Momvula yo2015, Privacy International oya gandja koUN Human Rights Committee (HRC), omikanda moka tayi popi kombinga yontopolwa ontihamano yompango ndjoka nokukunkilila kutya ngele kape na ompango ndjoka tayi kondolola elongitho lyomathano ngoka nena otashi holola kutya otaga longithwa shaaheli paveta.
Nonando ope na shoka tashi ulike kutya ompango ndjoka otashi vulika yi manithwe nuumvo, oshikondo shoNamibia Central Intelligence Service (NCIS) otashi longitha omathano ngoka.
Links okwa shanga kutya pompito ndjoka oompango kadhi po nenge kadhi na ongushu ngaashi onkalo ndjoka ya taalela Namibia, elongitho lyomathano niikwaiipangitho mbyoka ohali ningwa pambambo.
Uumbangi
Omaumbangi ngoka ga gongelwa kuLinks oga holola kutya nanando epangelo lyaNamibia otali tindi kutya inali landa iikwaniipangitho yokulongitha mokundaatha, uuyelele womalando owa holola kutya epangelo olya kala nokulanda iikwaniipangitho mbyoka momalanditho gopaigwana.
“Natu shi kuthe ko kutya epangelo lyaNamibia otali landa iinima mbyoka nokuyi pungula lya tegelelwa ompango yi tulwe miilonga nenge shoka otashi tu lombwele kutya iinima mbyoka otayi longithwa molwaashoka iikwaniipangitho mbyoka yopautekinika iinima hayi zi ongushu mbala,” Links a pula.
Links okwa kunkilile kutya elongitho lyiikwaniipangitho mbyoka yokundaadha otali kondolola, okutilitha nokuningila omambandameko aantu.
Pompito mpoka kape na ompango nena oshizemo elongitho pambambo lyiinima mbyoka nokuya moshipala uuthemba waantu wokukala niiholelwa yawo.
Nonando Links okwa li e shi pondola mokumona kutya epangelo olya landa iikwaniilongitho mbyoka okuza kiilongo yimwe okutameka omvula yo 2008 okwa kunkilile kutya kage shi omapangelo agehe ngoka ga manguluka nokweeta polweela kombinga yelando oshowo elongo lyiikwaniilongitho mbyoka.
Links okwa popi kutya sho oshilongo kashi na iita nenge iikulo mbyoka yi li eshongo kombili yoshilongo, omapulo ogeli po kutya oolye taya ndaadhwa na omolwashike.
Okwa popi kutya shoka otashi e ta omadhilongo kutya otaku ndaadhwa aahwahwameki yiikumungu yoshigwana, oongundu dhopolotika, omahangano gopashigwana oshowo aatoolinkundana.
Okwa popi kutya oye na okukondjitha opo kukwashilipalekwe kutya omathano ngoka oga longithwa mondjila kwiikwatelelwa koveta.
Osha yela kutya Namibia okwa landa iikwaniipangitho yokundaadha, pauyelele mboka wa pitithwa koInstitute for Public Policy Research (IPPR), kohi yoshipalanyolo ‘Spying on Speech’.
Kwiikwatelelwa komapekaapeko ngoka ga ningwa momvula yo 2017, komupekaapeki gwoIPPR Frederico Links, okwa hololwa kutya elongitho pambambo lyendaatho moNamibia oshinima shoshili na otashi ningwa.
Shoka otashi popilwa molwaashoka epangelo olya kala nokulanda omathano nomashina gokukwata omawi gokundaadha gopamuthika gopashinanena okutameka omvula yo 2009 sigo 2019.
Nonando Links okwa tende kohi kutya iilongitho mbyoka oya pumbiwa unene mokukondjitha iimbuluma, okwa popi kutya ope na ompito onene yokulongitha pambambo omathano ngoka molwaashoka kape na ompango ndjoka tayi kondolola elongitho lyiikwaniipangitho mbyoka.
Ompango ndjoka tayi popiwa oyi li oshitopolwa oshitihamano shOmpango yOmakwatathano yomo 2009, ndjoka sigo onena inayi tulwa miilonga moshilongo.
Shoka osha kala uupyakadhi unene komahangano guuthemba waantu muuyuni ngoka ga kala nokuninga omapulaapulo uule woomvula dha piti, nonando epangelo olya kala nokutinda.
Momvula yo2015, Privacy International oya gandja koUN Human Rights Committee (HRC), omikanda moka tayi popi kombinga yontopolwa ontihamano yompango ndjoka nokukunkilila kutya ngele kape na ompango ndjoka tayi kondolola elongitho lyomathano ngoka nena otashi holola kutya otaga longithwa shaaheli paveta.
Nonando ope na shoka tashi ulike kutya ompango ndjoka otashi vulika yi manithwe nuumvo, oshikondo shoNamibia Central Intelligence Service (NCIS) otashi longitha omathano ngoka.
Links okwa shanga kutya pompito ndjoka oompango kadhi po nenge kadhi na ongushu ngaashi onkalo ndjoka ya taalela Namibia, elongitho lyomathano niikwaiipangitho mbyoka ohali ningwa pambambo.
Uumbangi
Omaumbangi ngoka ga gongelwa kuLinks oga holola kutya nanando epangelo lyaNamibia otali tindi kutya inali landa iikwaniipangitho yokulongitha mokundaatha, uuyelele womalando owa holola kutya epangelo olya kala nokulanda iikwaniipangitho mbyoka momalanditho gopaigwana.
“Natu shi kuthe ko kutya epangelo lyaNamibia otali landa iinima mbyoka nokuyi pungula lya tegelelwa ompango yi tulwe miilonga nenge shoka otashi tu lombwele kutya iinima mbyoka otayi longithwa molwaashoka iikwaniipangitho mbyoka yopautekinika iinima hayi zi ongushu mbala,” Links a pula.
Links okwa kunkilile kutya elongitho lyiikwaniipangitho mbyoka yokundaadha otali kondolola, okutilitha nokuningila omambandameko aantu.
Pompito mpoka kape na ompango nena oshizemo elongitho pambambo lyiinima mbyoka nokuya moshipala uuthemba waantu wokukala niiholelwa yawo.
Nonando Links okwa li e shi pondola mokumona kutya epangelo olya landa iikwaniilongitho mbyoka okuza kiilongo yimwe okutameka omvula yo 2008 okwa kunkilile kutya kage shi omapangelo agehe ngoka ga manguluka nokweeta polweela kombinga yelando oshowo elongo lyiikwaniilongitho mbyoka.
Links okwa popi kutya sho oshilongo kashi na iita nenge iikulo mbyoka yi li eshongo kombili yoshilongo, omapulo ogeli po kutya oolye taya ndaadhwa na omolwashike.
Okwa popi kutya shoka otashi e ta omadhilongo kutya otaku ndaadhwa aahwahwameki yiikumungu yoshigwana, oongundu dhopolotika, omahangano gopashigwana oshowo aatoolinkundana.
Okwa popi kutya oye na okukondjitha opo kukwashilipalekwe kutya omathano ngoka oga longithwa mondjila kwiikwatelelwa koveta.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article