Elyenge lyoluhepo itali hulu
Onkalo yoluhepo ndjoka ya dhidhilikwa moonkalamwenyo dhoyendji pethimbo taya koko otayi tsikile nokuya komeho momapupi taga landula.
Onkalamwenyo otayi monika itayi shambula mokati kaanona mboka ya kokele moluhepo sho aasilishisho yawo ya nyengwa okuya gwanithilapo oompumbwe dhawo, nonkalo ndjoka otayi ya thiminike ya thigepo ooskola nokweetitha onkalo yelyenge lyoluhepo ndjoka itayi hulu.
Oshifokundaneki shoNamibian Sun osha ningi omakonaakono moshikandjohogololo Okaku moshitopolwa shaShana momagumbo moka mu na aanona haya yi koskola na ohaya mono iiyemo okuza kepangelo kehe omwedhi yooN$250.00.
Anna Sheya, 46, omukalimo gwoshikandjohgololo shoka okwa popi kutya onkalo yoluhepo italu hulu, okuyi wete mofamili ye.
Okwa popi kutya okwa koko e li na yinakulu ngoka a hepa na okwa kala ita vulu okumu gwanithila po oompumbwe dhe, naashoka oshe mu thiminike opo a thige po oskola andola a ka konge iilonga nokukwathela ofamili ye.
Nonando ongaka onkalo ndjoka oya gwedha ko owala kondjele yoluhepo mofamili ye.
“Konima sho nda zi moskola onda kala handi yi koondoolopa ngaashi Ondangwa, Ongwediva nOshakati tandi kongo iilonga sigo omomvula yo 2012 sho kuku hulitha. Sho kuku a hulitha onda ulikwa mofamili yandje opo ndi sile oshisho egumbo. Onkalo oya nayipala molwaashoka itandi vulu we okukonga iilonga, na onda pumbwa okusila oshisho aanona mboka ye li megumbo. Onkalo yoluhepo moka nda kokele omo ndi wete tamu kokele aanona mboka ndi li nayo megumbo ngashiingeyi.”
Okwa tsikile kutya epangelo ohali gandja kaanona yaali megumbo lyawo mboka haya yi koskola oshimaliwa shooN$250, na ohashi kwathele mokulanda iipumbiwa yimwe po megumbo ngaashi iikulya.
“Ethimbo limwe uuna iimaliwa ya landa iipumbiwa yomegumbo, kape na we shoka tashi dhigalapo opo shi kandulepo oompumbwe dhaanona mboka.
Kehe ethimbo otaye ya taye ku lombwele kombinga yoompumbwe dhawo dhoskola ihe kape na iimaliwa. Onkalo otayi uvitha nayi noonkondo.
Kwaashoka nda dhidhilika kungame mwene onkalo ndjoka otayi ya sitha uunye, na otashi vulika yi ya thiminike ya thige po ooskola ngaashi oyendji ye shi ningi nale.
Kehe ethimbo otandi galikana opo tu mone omusihenda ngoka ta vulu oku tu kwathela.”
Sheya okwa popi kutya maandjawo ngashiingeyi omu na owala aantu yane, molwaashoka yamwe oya thiga po egumbo moonkambadhala dhoku ka konga uuhupilo na otaya ikwatha kuyoyene.
Okwa tsikile kutya ohaya tumu owala iimaliwa kegumbo ethimbo limwe.
Alina Efraim, 35, ogumwe gwomaanyasha mboka kaye na iilonga ta kwatele komeho egumbo ndyoka li na aanona haya yi koskola yeli yatatu, momukunda Ombugayashigunda moshikandjohogololo sha faathana.
Efraim okwa popi kutya okwa tameke okukwatela komeho egumbo ndyoka momvula yo 2005 konima sho yina a hulitha. Ngaashi Sheya nayo oyiikolelela owala moshimaliwa shoka hashi pewa aanona mboka haya yi koskola, okuzakepangelo.
“Monena iilonga mbyoka tandi vulu okumona okulonga owala momagumbo gopopepi nenge moondunda dhomanwino dhopopepi molwaashoka itandi vulu okuya kokule negumbo, molwaashoka onda pumbwa okusila oshisho aanona.
Aluhe ohandi kala noshisho opo ndi kwashilipaeke kutya aanona oye na iikulya na oye na uumbaki wokuya koskola. Ohandi kambadhala woo okukandula po oompumbwe dhawo dhopaumwene, na kashi shi oshipu.”
Elyenge lyoluhepo ohali tameke ngele okanona oka valwa mofamili ya hepa.
Oofamili ndhoka aluhe odhi na engambeko mwaashoka tadhi pumbwa na kape na oonzo tadhi vulu okuetapo oompito dhokwiihupitha, nonkalo ndjoka otayi kala nokuya thiminikila moluhepo.
Aanona oyo unene haya gumwa konkalo ndjoka, molwaashoka ohaya kala ya tala maasilishisho yawo onkene itaya vulu okwiikutha mo moluhepo, molwaashoka aashona na kaye na oonzo.
Anna Ndahafa Shilongo omunambelewa gwopombanda gwiilonga melelo lyoshitopolwa shaShana moshikandjohogololo Okaku okwa popi kutya moshikandjo shawo omu na omagumbo ogendji ngoka ga shangithwa na otaga kwatelwa komeho kaanyasha mboka kaye na iilonga.
Okwa tsilile kutya uuna pe na omakwatho taga zi kepangelo, nena aantu mboka oyo haya talika tango.
“Aluhe ngele ope na omayambidhidho ngaashi iikulya nenge oompito dhiilonga ohatu tala tango komagumbo ngoka omolwa aanona mboka haya yi kooskola.
Ohatu ya talelepo nokutala nkene taya hupu nokupulakena komaupyakadhi ngoka ya taalela.
Oyendji otaya nyenyeta oluhepo nongele ope na ooprograma dhokukondjitha oluhepo oyo hatu tala tango,” Shilongo a popi.
Okwa popi kutya omayambidhidho giiyemo ngoka haya pewa kepangelo oga kwatha oshindji nokukaleka woo aanona mooskola, molwaashoka ngele oya hulitha po okuya kooskola nena itaya mono we omakwatho ngoka.
Okwa tsikile kutya inaku lopotwa iipotha oyindji yelongitho pambambo lyiimaliwa mboka moshitopolwa shawo.
Okwa tsikile kutya ope na aaleli yoshigwana moshigwana mboka taya kondolola kutya iiyemo mbyoka hayi gwandjwa kepangelo ohayi longithwa tuu ngaashi ya nuninwa, na ohaya gandja olopota.
ILENI NANDJATO
Onkalamwenyo otayi monika itayi shambula mokati kaanona mboka ya kokele moluhepo sho aasilishisho yawo ya nyengwa okuya gwanithilapo oompumbwe dhawo, nonkalo ndjoka otayi ya thiminike ya thigepo ooskola nokweetitha onkalo yelyenge lyoluhepo ndjoka itayi hulu.
Oshifokundaneki shoNamibian Sun osha ningi omakonaakono moshikandjohogololo Okaku moshitopolwa shaShana momagumbo moka mu na aanona haya yi koskola na ohaya mono iiyemo okuza kepangelo kehe omwedhi yooN$250.00.
Anna Sheya, 46, omukalimo gwoshikandjohgololo shoka okwa popi kutya onkalo yoluhepo italu hulu, okuyi wete mofamili ye.
Okwa popi kutya okwa koko e li na yinakulu ngoka a hepa na okwa kala ita vulu okumu gwanithila po oompumbwe dhe, naashoka oshe mu thiminike opo a thige po oskola andola a ka konge iilonga nokukwathela ofamili ye.
Nonando ongaka onkalo ndjoka oya gwedha ko owala kondjele yoluhepo mofamili ye.
“Konima sho nda zi moskola onda kala handi yi koondoolopa ngaashi Ondangwa, Ongwediva nOshakati tandi kongo iilonga sigo omomvula yo 2012 sho kuku hulitha. Sho kuku a hulitha onda ulikwa mofamili yandje opo ndi sile oshisho egumbo. Onkalo oya nayipala molwaashoka itandi vulu we okukonga iilonga, na onda pumbwa okusila oshisho aanona mboka ye li megumbo. Onkalo yoluhepo moka nda kokele omo ndi wete tamu kokele aanona mboka ndi li nayo megumbo ngashiingeyi.”
Okwa tsikile kutya epangelo ohali gandja kaanona yaali megumbo lyawo mboka haya yi koskola oshimaliwa shooN$250, na ohashi kwathele mokulanda iipumbiwa yimwe po megumbo ngaashi iikulya.
“Ethimbo limwe uuna iimaliwa ya landa iipumbiwa yomegumbo, kape na we shoka tashi dhigalapo opo shi kandulepo oompumbwe dhaanona mboka.
Kehe ethimbo otaye ya taye ku lombwele kombinga yoompumbwe dhawo dhoskola ihe kape na iimaliwa. Onkalo otayi uvitha nayi noonkondo.
Kwaashoka nda dhidhilika kungame mwene onkalo ndjoka otayi ya sitha uunye, na otashi vulika yi ya thiminike ya thige po ooskola ngaashi oyendji ye shi ningi nale.
Kehe ethimbo otandi galikana opo tu mone omusihenda ngoka ta vulu oku tu kwathela.”
Sheya okwa popi kutya maandjawo ngashiingeyi omu na owala aantu yane, molwaashoka yamwe oya thiga po egumbo moonkambadhala dhoku ka konga uuhupilo na otaya ikwatha kuyoyene.
Okwa tsikile kutya ohaya tumu owala iimaliwa kegumbo ethimbo limwe.
Alina Efraim, 35, ogumwe gwomaanyasha mboka kaye na iilonga ta kwatele komeho egumbo ndyoka li na aanona haya yi koskola yeli yatatu, momukunda Ombugayashigunda moshikandjohogololo sha faathana.
Efraim okwa popi kutya okwa tameke okukwatela komeho egumbo ndyoka momvula yo 2005 konima sho yina a hulitha. Ngaashi Sheya nayo oyiikolelela owala moshimaliwa shoka hashi pewa aanona mboka haya yi koskola, okuzakepangelo.
“Monena iilonga mbyoka tandi vulu okumona okulonga owala momagumbo gopopepi nenge moondunda dhomanwino dhopopepi molwaashoka itandi vulu okuya kokule negumbo, molwaashoka onda pumbwa okusila oshisho aanona.
Aluhe ohandi kala noshisho opo ndi kwashilipaeke kutya aanona oye na iikulya na oye na uumbaki wokuya koskola. Ohandi kambadhala woo okukandula po oompumbwe dhawo dhopaumwene, na kashi shi oshipu.”
Elyenge lyoluhepo ohali tameke ngele okanona oka valwa mofamili ya hepa.
Oofamili ndhoka aluhe odhi na engambeko mwaashoka tadhi pumbwa na kape na oonzo tadhi vulu okuetapo oompito dhokwiihupitha, nonkalo ndjoka otayi kala nokuya thiminikila moluhepo.
Aanona oyo unene haya gumwa konkalo ndjoka, molwaashoka ohaya kala ya tala maasilishisho yawo onkene itaya vulu okwiikutha mo moluhepo, molwaashoka aashona na kaye na oonzo.
Anna Ndahafa Shilongo omunambelewa gwopombanda gwiilonga melelo lyoshitopolwa shaShana moshikandjohogololo Okaku okwa popi kutya moshikandjo shawo omu na omagumbo ogendji ngoka ga shangithwa na otaga kwatelwa komeho kaanyasha mboka kaye na iilonga.
Okwa tsilile kutya uuna pe na omakwatho taga zi kepangelo, nena aantu mboka oyo haya talika tango.
“Aluhe ngele ope na omayambidhidho ngaashi iikulya nenge oompito dhiilonga ohatu tala tango komagumbo ngoka omolwa aanona mboka haya yi kooskola.
Ohatu ya talelepo nokutala nkene taya hupu nokupulakena komaupyakadhi ngoka ya taalela.
Oyendji otaya nyenyeta oluhepo nongele ope na ooprograma dhokukondjitha oluhepo oyo hatu tala tango,” Shilongo a popi.
Okwa popi kutya omayambidhidho giiyemo ngoka haya pewa kepangelo oga kwatha oshindji nokukaleka woo aanona mooskola, molwaashoka ngele oya hulitha po okuya kooskola nena itaya mono we omakwatho ngoka.
Okwa tsikile kutya inaku lopotwa iipotha oyindji yelongitho pambambo lyiimaliwa mboka moshitopolwa shawo.
Okwa tsikile kutya ope na aaleli yoshigwana moshigwana mboka taya kondolola kutya iiyemo mbyoka hayi gwandjwa kepangelo ohayi longithwa tuu ngaashi ya nuninwa, na ohaya gandja olopota.
ILENI NANDJATO
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article