Uunona tau lumbu nuulema hau vulu okulongitha N$56,000 momwedhi
Aavali taya tekula uunona tau lumbu nomaulema oya taalelwa keshongo enene lyopainiwe omolwonkalo yomaluvalo gawo, yamwe ohaya longitha N$56,000 momwedhi kehe okutsakanitha oompumbwe dhomaluvalo gawo. Shika oshi ikolela kolopota yoDirect Costs of Persons with Disability to Families in Namibia, ndjoka ya pitithwa pambelewa kOmupevi Presidente Lucia Witbooi koskola yoDagbreek Resource School mOvenduka. Olopota ndjika oya longekidhwa kOshikondo shAanuulema mOmbelewa yOmupresidente, melongelokumwe nehangano lyoUNICEF naakuthimbinga yalwe. Olopota oya fatulula nawa nkene oompumbwe dhanuulema dha yooloka komuntu nomuntu.
Aavali mboka ye na aanona ye na uulema wokolutu oyo haya longitha oshimaliwa oshindji, N$22,720 omwedhi kehe kuunona mboka inau pumbwa esiloshimpwiyu lya kwata miiti noN$56,000 kaanuulema mboka ya pumbwa okusilwa oshimpwiyu ethimbo kehe. Iimaliwa ohayi longithwa mokuninga nawa egumbo li opalele omunuulema ngaashi okuthethelekanitha mpoka tapu ende okatemba, okutamununa mo omiyelo dhi ninge dha andjuka, okuninga nawa uuiyogelo, okulanda iikwathitho ngaashi uutemba, iikuusinga, omagulu nenge omaako gopaunongononi, nomampango, noshowo ekwatho lyopantu, elongo lyoompumbwe dhi ikalekelwa nepango lyaanuulema. Kuunona mboka tau ehama nenge tau lumbu nomaulema ga yoolokathana, epango lyawo olyo hali kutha po oshimaliwa oshindji, omanga okuninga nawa omagumbo go opalele aanuulema ohaku pula sigo N$100,000, oshimaliwa shoka oshidhigu okumona koyendji.
Shi ikolela kwaashoka sha monika po, nonando epangelo ohali gandja openzela yaanuulema yoN$1,600, aakwanezimo yaanuulema ohaya longitha oshimaliwa hashi zi mondjato yawo yene tashi adha poopelesenda 88%, kombinga yuunona wu na omaulema ga yoolokathana nenge ga kitakana, oshimaliwa hashi longithwa osha za poopelesenda 75% okuya 84%, shika ohashi thigi aantu oyendji itayi vulu okugwanitha po oompumbwe ndhika dha simana. Oonakusila aanuulema oshimpwiyu yaakiintu ohayi etha iilonga nelalakano ya ka sile oshimpwiyu aanuulema, nopoompito dhimwe, uunona tau lumbu nuulema ohau kala momagumbo, ihau yi koskola noihau dhana nuukwawo, shika ohashi ningwa nelalakano opo aasilishimpwiyu yawo ya tsikile nokunyangadhala.
Omayooloko komikunda nomondoolopa
Olefa nokumona omayakulo nako ohaku ya gwilile po. Aakwanezimo yuunona mboka wa pumbwa esiloshimpwiyu lya kwata miiti ohaya longitha eyovi molefa—hanga shi indjipala lwaali kuunona mboka inau pumbwa esiloshimpwiyu naanaa—mwa kwatelwa elongitho lyuutemba nolefa yaasilishimpwiyu yawo. Aavali naatekuli komikunda ohaya longitha oshindji omolwomayakulo kaage ko komikunda nomolwuukule. Olopota oya holola woo kutya oopelesenda 60% dhomomagumbo gokomikunda omu na omuntu gumwe ta lumbu nuulema, okuyelekanitha noopelesenda 8% mondoolopa, shoka tashi ulike eyooloko enene pokati kokumona omayakulo nokuvula okuga futila.
Ekwatho lya pumbiwa meendelelo
Omupevi Presidente Lucia Witbooi okwa kwandjangele momumbwalangandjo kombinga yiizemo niilanduli yopankalathano noyopaliko, ta ti, “Uunona tau lumbu nuulema wumwe womaantu aadhinwa muuyuni. Olundji owo tau lumbu nomaunkundi, inau longwa lela nowu na oompito dha ngambekwa dhopamahupilo okuyelekanitha noomakula gawo mboka itaya lumbu nuulema.” Okwa gwedha po kutya uunona wuukadhona tau lumbu nuulema owa talelwa komashongo gokuthindilwa kongudhi molwuukashikekookantu wawo, molwoluhepo nomolwuukwamuhoko. Okwa dhenge omuthindo kutya osha simana opo pu ningwe sha meendelelo: “Osha simana okutseya omaudhigu twa taalela nankene tatu ga kandula po... ina mu shi dhina. Natu hwahwamekeni opo tu kwashilipaleke kutya uunona tau lumbu nomaulema itau thigala po.” okwa ti.
Omukalelipo gwehangano lyoUNICEF Representative moNamibia, Samuel Ocran okwa ti kutya olopota ndjika “oyotango,” ta ti aakwanezimo, unene mboka ye li kiitopolwa yokuushayi, ohaya longitha oshimaliwa oshindji omolwomayakulo ngoka ga pumba. Okwi indile opo ekwatho lyopashimaliwa li gwedhele, omikuli dhi gandjwe dhokulanda iikwathitho, neandjaganeko lyomayakulo ga simana kiitopolwa niitopolwa opo ku kwashilipalekwe kutya uunona tau lumbu nuulema otau humu nawa komeho. Olopota oya dhenge omuthindo kunkene sha sha pumbiwa meendelelo okumona oshimaliwa shokuningitha nawa omagumbo go opalele aanuulema, oshimaliwa sholefa, oshimaliwa shokufuta oskola noshokusila oshimpwiyu aanuulema. Pwaa na eyambidhidho ndjoka, aantu oyendji otaya kala mo nayi kiifuta, shoka tashi ngambeke nenge tashi imbi aanona ya mone omayakulo ga simana noompito oombwanawa, shoka tashi ya shunitha monima nokunayipaleka okwaahathikepamwe.
Aavali mboka ye na aanona ye na uulema wokolutu oyo haya longitha oshimaliwa oshindji, N$22,720 omwedhi kehe kuunona mboka inau pumbwa esiloshimpwiyu lya kwata miiti noN$56,000 kaanuulema mboka ya pumbwa okusilwa oshimpwiyu ethimbo kehe. Iimaliwa ohayi longithwa mokuninga nawa egumbo li opalele omunuulema ngaashi okuthethelekanitha mpoka tapu ende okatemba, okutamununa mo omiyelo dhi ninge dha andjuka, okuninga nawa uuiyogelo, okulanda iikwathitho ngaashi uutemba, iikuusinga, omagulu nenge omaako gopaunongononi, nomampango, noshowo ekwatho lyopantu, elongo lyoompumbwe dhi ikalekelwa nepango lyaanuulema. Kuunona mboka tau ehama nenge tau lumbu nomaulema ga yoolokathana, epango lyawo olyo hali kutha po oshimaliwa oshindji, omanga okuninga nawa omagumbo go opalele aanuulema ohaku pula sigo N$100,000, oshimaliwa shoka oshidhigu okumona koyendji.
Shi ikolela kwaashoka sha monika po, nonando epangelo ohali gandja openzela yaanuulema yoN$1,600, aakwanezimo yaanuulema ohaya longitha oshimaliwa hashi zi mondjato yawo yene tashi adha poopelesenda 88%, kombinga yuunona wu na omaulema ga yoolokathana nenge ga kitakana, oshimaliwa hashi longithwa osha za poopelesenda 75% okuya 84%, shika ohashi thigi aantu oyendji itayi vulu okugwanitha po oompumbwe ndhika dha simana. Oonakusila aanuulema oshimpwiyu yaakiintu ohayi etha iilonga nelalakano ya ka sile oshimpwiyu aanuulema, nopoompito dhimwe, uunona tau lumbu nuulema ohau kala momagumbo, ihau yi koskola noihau dhana nuukwawo, shika ohashi ningwa nelalakano opo aasilishimpwiyu yawo ya tsikile nokunyangadhala.
Omayooloko komikunda nomondoolopa
Olefa nokumona omayakulo nako ohaku ya gwilile po. Aakwanezimo yuunona mboka wa pumbwa esiloshimpwiyu lya kwata miiti ohaya longitha eyovi molefa—hanga shi indjipala lwaali kuunona mboka inau pumbwa esiloshimpwiyu naanaa—mwa kwatelwa elongitho lyuutemba nolefa yaasilishimpwiyu yawo. Aavali naatekuli komikunda ohaya longitha oshindji omolwomayakulo kaage ko komikunda nomolwuukule. Olopota oya holola woo kutya oopelesenda 60% dhomomagumbo gokomikunda omu na omuntu gumwe ta lumbu nuulema, okuyelekanitha noopelesenda 8% mondoolopa, shoka tashi ulike eyooloko enene pokati kokumona omayakulo nokuvula okuga futila.
Ekwatho lya pumbiwa meendelelo
Omupevi Presidente Lucia Witbooi okwa kwandjangele momumbwalangandjo kombinga yiizemo niilanduli yopankalathano noyopaliko, ta ti, “Uunona tau lumbu nuulema wumwe womaantu aadhinwa muuyuni. Olundji owo tau lumbu nomaunkundi, inau longwa lela nowu na oompito dha ngambekwa dhopamahupilo okuyelekanitha noomakula gawo mboka itaya lumbu nuulema.” Okwa gwedha po kutya uunona wuukadhona tau lumbu nuulema owa talelwa komashongo gokuthindilwa kongudhi molwuukashikekookantu wawo, molwoluhepo nomolwuukwamuhoko. Okwa dhenge omuthindo kutya osha simana opo pu ningwe sha meendelelo: “Osha simana okutseya omaudhigu twa taalela nankene tatu ga kandula po... ina mu shi dhina. Natu hwahwamekeni opo tu kwashilipaleke kutya uunona tau lumbu nomaulema itau thigala po.” okwa ti.
Omukalelipo gwehangano lyoUNICEF Representative moNamibia, Samuel Ocran okwa ti kutya olopota ndjika “oyotango,” ta ti aakwanezimo, unene mboka ye li kiitopolwa yokuushayi, ohaya longitha oshimaliwa oshindji omolwomayakulo ngoka ga pumba. Okwi indile opo ekwatho lyopashimaliwa li gwedhele, omikuli dhi gandjwe dhokulanda iikwathitho, neandjaganeko lyomayakulo ga simana kiitopolwa niitopolwa opo ku kwashilipalekwe kutya uunona tau lumbu nuulema otau humu nawa komeho. Olopota oya dhenge omuthindo kunkene sha sha pumbiwa meendelelo okumona oshimaliwa shokuningitha nawa omagumbo go opalele aanuulema, oshimaliwa sholefa, oshimaliwa shokufuta oskola noshokusila oshimpwiyu aanuulema. Pwaa na eyambidhidho ndjoka, aantu oyendji otaya kala mo nayi kiifuta, shoka tashi ngambeke nenge tashi imbi aanona ya mone omayakulo ga simana noompito oombwanawa, shoka tashi ya shunitha monima nokunayipaleka okwaahathikepamwe.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article