Oongundu dhopapilitika oonkulu tadhi kanitha oonkondo sho kwa taalelwa omahoogololo – Aasokononi
‘Aantu oya hala okumona elelo lyongushu’
Aasokononi yopolitika oya kunkilile kutya eyindjipalo lyomahangano omape gopapolitika taga kutha ombinga momahoogololo gomalelo giilando otashi ulike nkene aakwashigwana ya kanitha einekelo moongundu dhopapolitika oonkulu.
Okakomisi komahoogololo moNamibia (ECN) oka koleke kutya aaulikwahoogololwa 456 okuza koongundu dhopapolitika omi-20 osho wo aaulikwahoogololwa yiithikamena po ye li omi-68 otaya ka kutha ombinga momahoogololo momasiku omi-26 gaNovomba.
Okwa ndhindhilikwa eshuno pevi lyaakuthimbinga momahoogololo sho momumvo 2020, aaulikwahoogololwa 503 mwa kwatelwa mboka yi ithikamena po ya li 92, oongundu dhopapolitika 18 nomahangano gopapolitika 13 ga li ga kutha ombinga momahoogololo goludhi tuu nduka.
Nuumvo, ECN okwa shangitha aahogololi ye thike 1 499 449 miitopolwa ayihe 14 nomomalelo giilando omi-57. Omanga koECN kwa nyolithwa oongundu dhopapolitika omi-25 nomahangano gopapolitika omi-29, oongundu omi-20 odho adhike tadhi ka kutha ombinga momahogololo.
Oongundu dhopapolitika ngaashi; The Christian Democratic Voice, Monitor Action Group, National Empowerment Fighting Corruption, National Patriotic Frontosho wo Workers Revolutionary Party itadhi ka kutha ombinga momahoogololo nuumvo.
Omusokononi gopolitika Dr Ben Mulongeni okwa lombwele Namibian Sun kutya aahogololi oyendji itaya landula omahangano omape molwaashoka andola ye ga hokwa ndele omolwa ashike ya lulilwa.
“Aantu oya vulwa noya lulilwa konkalo moka ye li,” ta ti ngaaka.
“Ombedhi aluhe ohayi pewa mboka taya lele uuna iinima itayi ende nawa. Oshigwana osha kanitha wo einekelo moongundu dhopapolitika oompe ndhoka ya li ya yambidhidha unene tuu ndhoka dha ndopa okweeta elunduluko li iwetikile.”
Otati, konima aantu ya ningi iilyo yoongundu dhopapolitika oompe, shampa ya ndhindhilike kaa pu na eyokomeho konima yoomvula mbalindatu nenge ntano, otaya tameke okungungutula ‘Ah, ongundu ndjika nayo itayi vulu sha”.
Mulongeni okwa fatulula kutya, “Aantu oya hala okumona elelo li iwetikile. Oya hala okumona shili kutya oye na aaleli nonando hayo ye ya hoogolola. Uuna oongundu nenge omahangano gopapolitka ga ndopa okulonga shoka aantu ya tegelela, aantu ohaya kala nokwiipopila kutya, ‘Aanapolitika ayehe yamwe,’ onkene ohashi vulika ya kale inaa ya hoogolola nenge ya tsikile okuyambidhidha oongundu dhoka ya kala ye shi”.
Opolitika yi kenyeneka
Omuleli goAssociation for Localised Interests (ASOLI) Joseph Kauandenge okwa ti eyindjipalo lyomahangano gopapolitika otashi ulike kutya oshigwana osha kenyanana opolitika momalelo gopevi.
Kauandenge okwa ti opolitika yomoongundu nayi shunithwe pevi miipambele yomalelo giilando oshoka iilando oyo yi li pondingandinga yehumukomeho lyoshigwana.
Okwa tsu omuthindo ta ti opolitika moongundu oya ya moshipala omalelo shoka sha eta endopo mokukandula po omashongo ga palamena oshigwana uule woomvula omi-35 dha pita.
“Onkene inashi kala oshikumithi sho aakwashigwana miilando ya yooloka ya thikama noya tokola yi ikwateleko yo yene nokuninga ‘Hauloye oponguyo, ngele ya pomboka ongoye mwene to yi hondjo.’ Uuna kansela a hogololwa, ye omuleli gwaayehe ndele ina kala ashike a tala kongundu ndjoka a kalela po.
“Ihe nande ongaaka,opolitika yooongundu oya dhana onkandangala miinyangadhalwa yomalelo giilando shono sha vala omahangano ogendji gopapolitika ga totwe,” Kauandenge ta ti ngaaka.
Eyindjipalo lyomahangono gopapolitika
Oshilyo oshikulu shomutumba gopashigwana Mike Kavekotora okwa ti ope na iiyetithi oyindji yeindjipalo lyomahangano gopapolitika.
“Shotango, otashi ulike kutya oongundu dhopapolitika odha ndopa okugwanitha po omauvaneko gawo ngoka ya ningila aahogololi. Oshitiyali, aaleli yamwe oye wete omahangano gopapolitika omukalo ashike guupitilo okuya miikumungu yopolitika ashike itaga gandja ekandulepo lyolela komikundu dhapalamena oshigwana,” ta ti ngaaka.
Omusokononi omukwawo gopolitika Ndumba Kamwanyah okwa ti eiyindjpalo lyomahangano gopapolitika otashi ulike einekelo moongundu dhopapolitika olya gwa pevi noonkondo. “Oyendji oyu uvite kutya oongundu dhopapolitika kadhi li we muuwanawa woshigwana onkene otaya yambidhidha omahangano omashona gomiitopolwa yawo neinekelo kutya oge na oshigwana komutima notaga eta omalunduluko goleelela.”
Okwa ti omaanga shika tashi gandja oompito dha mbwalangandja kaahogololi shoka osho sha opalela mepangelo lyuundemokoli, otashi eta wo etopokauko lyomawi unene moongunduhwahwameki, shoka tashi ningile oshipu oongundu oonene dhi sindane omahoogololo nonande onomawi omashona.
Omuhwahwameki Shaun Gariseb naye okwa tsu kumwe naa shoka sha popiwa kuKamwanyah ashike okwa ningi ekunkilile keindjipalo lyomahangano gopapoilitika moshilando shimwe ashike.
Ta ti:” Kandi wete sha pumbiwa unene okukala nomahangano ogendji moshilando shimwe, ngele limwe, gaali nenge ashike gatatu tashi vulika ogo ga mone omawi”.
Okwa gwedha po wo kutya omahangano gopapolitika gaakalimo yomoshilando moka okukalela po aakalimo nokutala koompumbwe dhaakalimo pwaa na eidhepemo lyopapolitika meukililo”.
Rising disillusionment
Euvonayi moshigwana tali indjipala
Gariseb ote shi zimine kutya einekelo moongundu dhopapolitika olya shuna pevi molwaashoka oongundu dhopapolitika ihadhi itula mo moompumbwe dhopashigwana unene tuu okugandja omaakulo ndele odha ipwila ashike mopolitika.
Okwa gwedha po wo kutya egandjo lyomaakulo miilando ina li yiwa moshipala komalwaambo mopolitika oshoka opolitika otayi shunitha monima iilonga.
“Mopaife, opolitika otayi idhopo megandjo lyomaakulo oshoka opolitika ohayi utha kutya uuna mboka ye li melelo taya longo nawa, nena yamwe mboka ye li mepangelo lyopashigwana ohashi vulika ye ya ndopeke opo yaa monike ko nawa koshigwana,” tati ngaaka.
Gariseb ota gandja elondodho kombinga yaakongiilonga.
“Oshigwana nashi kale sha angala aakongiyoompito dhiilonga nenge aanapolitika mboka yaa na omalalakano gasha ta ye ya kuyo medhina lyomahangano omape omanga ya li ya ndopa okulundulula oonkalo dhoshigwana omanga ya li momalelo giilando mbyoka,” tati ngaaka.
Omuleli gongundu yoPDM McHenry Venaani okwa gunu wo AaNamibia ya ininge ooNamukuku noshipe, oonyemunyemu nomuntu oshinima opo te shi mono monkalo yopolitika oshoka ohashi shundula ombepo yopapolitika ndjoka yi na omakankameno.
Ta tsu omuthindo tati “Ota ku totwa ongundu ompe, ta yi nana aahoogololi ihe momahoogolola ta ga ka landula ongundu ndjoka otayi tameke okushongola. Tota owala ehangano epe, ota li mono aayambidhidhi. AaNamibia aantu ya hala ashike iinima iipe. Opolitika ka yi na sha naashoka oshipe ndele oyi na sha nokukala wu na omakankameno,”.
“Omahangano naaulikwahoogololwa yiithikamena mbano, oya manguluka koshike? Okomufango guni? Owa hala omuntu i ithikamena po koshike? To lelwa okuziilila megumbo lya gulwe, olyo emanguluko lyokukala omuulikwa iithikamena po yemwene,” Venaani ta ti ngaaka.
Okwa indile wo aahoogololi ya kale nuutalambambi uuna taya landula nokunyanyukilwa omahangano omape.
[email protected]
Okakomisi komahoogololo moNamibia (ECN) oka koleke kutya aaulikwahoogololwa 456 okuza koongundu dhopapolitika omi-20 osho wo aaulikwahoogololwa yiithikamena po ye li omi-68 otaya ka kutha ombinga momahoogololo momasiku omi-26 gaNovomba.
Okwa ndhindhilikwa eshuno pevi lyaakuthimbinga momahoogololo sho momumvo 2020, aaulikwahoogololwa 503 mwa kwatelwa mboka yi ithikamena po ya li 92, oongundu dhopapolitika 18 nomahangano gopapolitika 13 ga li ga kutha ombinga momahoogololo goludhi tuu nduka.
Nuumvo, ECN okwa shangitha aahogololi ye thike 1 499 449 miitopolwa ayihe 14 nomomalelo giilando omi-57. Omanga koECN kwa nyolithwa oongundu dhopapolitika omi-25 nomahangano gopapolitika omi-29, oongundu omi-20 odho adhike tadhi ka kutha ombinga momahogololo.
Oongundu dhopapolitika ngaashi; The Christian Democratic Voice, Monitor Action Group, National Empowerment Fighting Corruption, National Patriotic Frontosho wo Workers Revolutionary Party itadhi ka kutha ombinga momahoogololo nuumvo.
Omusokononi gopolitika Dr Ben Mulongeni okwa lombwele Namibian Sun kutya aahogololi oyendji itaya landula omahangano omape molwaashoka andola ye ga hokwa ndele omolwa ashike ya lulilwa.
“Aantu oya vulwa noya lulilwa konkalo moka ye li,” ta ti ngaaka.
“Ombedhi aluhe ohayi pewa mboka taya lele uuna iinima itayi ende nawa. Oshigwana osha kanitha wo einekelo moongundu dhopapolitika oompe ndhoka ya li ya yambidhidha unene tuu ndhoka dha ndopa okweeta elunduluko li iwetikile.”
Otati, konima aantu ya ningi iilyo yoongundu dhopapolitika oompe, shampa ya ndhindhilike kaa pu na eyokomeho konima yoomvula mbalindatu nenge ntano, otaya tameke okungungutula ‘Ah, ongundu ndjika nayo itayi vulu sha”.
Mulongeni okwa fatulula kutya, “Aantu oya hala okumona elelo li iwetikile. Oya hala okumona shili kutya oye na aaleli nonando hayo ye ya hoogolola. Uuna oongundu nenge omahangano gopapolitka ga ndopa okulonga shoka aantu ya tegelela, aantu ohaya kala nokwiipopila kutya, ‘Aanapolitika ayehe yamwe,’ onkene ohashi vulika ya kale inaa ya hoogolola nenge ya tsikile okuyambidhidha oongundu dhoka ya kala ye shi”.
Opolitika yi kenyeneka
Omuleli goAssociation for Localised Interests (ASOLI) Joseph Kauandenge okwa ti eyindjipalo lyomahangano gopapolitika otashi ulike kutya oshigwana osha kenyanana opolitika momalelo gopevi.
Kauandenge okwa ti opolitika yomoongundu nayi shunithwe pevi miipambele yomalelo giilando oshoka iilando oyo yi li pondingandinga yehumukomeho lyoshigwana.
Okwa tsu omuthindo ta ti opolitika moongundu oya ya moshipala omalelo shoka sha eta endopo mokukandula po omashongo ga palamena oshigwana uule woomvula omi-35 dha pita.
“Onkene inashi kala oshikumithi sho aakwashigwana miilando ya yooloka ya thikama noya tokola yi ikwateleko yo yene nokuninga ‘Hauloye oponguyo, ngele ya pomboka ongoye mwene to yi hondjo.’ Uuna kansela a hogololwa, ye omuleli gwaayehe ndele ina kala ashike a tala kongundu ndjoka a kalela po.
“Ihe nande ongaaka,opolitika yooongundu oya dhana onkandangala miinyangadhalwa yomalelo giilando shono sha vala omahangano ogendji gopapolitika ga totwe,” Kauandenge ta ti ngaaka.
Eyindjipalo lyomahangono gopapolitika
Oshilyo oshikulu shomutumba gopashigwana Mike Kavekotora okwa ti ope na iiyetithi oyindji yeindjipalo lyomahangano gopapolitika.
“Shotango, otashi ulike kutya oongundu dhopapolitika odha ndopa okugwanitha po omauvaneko gawo ngoka ya ningila aahogololi. Oshitiyali, aaleli yamwe oye wete omahangano gopapolitika omukalo ashike guupitilo okuya miikumungu yopolitika ashike itaga gandja ekandulepo lyolela komikundu dhapalamena oshigwana,” ta ti ngaaka.
Omusokononi omukwawo gopolitika Ndumba Kamwanyah okwa ti eiyindjpalo lyomahangano gopapolitika otashi ulike einekelo moongundu dhopapolitika olya gwa pevi noonkondo. “Oyendji oyu uvite kutya oongundu dhopapolitika kadhi li we muuwanawa woshigwana onkene otaya yambidhidha omahangano omashona gomiitopolwa yawo neinekelo kutya oge na oshigwana komutima notaga eta omalunduluko goleelela.”
Okwa ti omaanga shika tashi gandja oompito dha mbwalangandja kaahogololi shoka osho sha opalela mepangelo lyuundemokoli, otashi eta wo etopokauko lyomawi unene moongunduhwahwameki, shoka tashi ningile oshipu oongundu oonene dhi sindane omahoogololo nonande onomawi omashona.
Omuhwahwameki Shaun Gariseb naye okwa tsu kumwe naa shoka sha popiwa kuKamwanyah ashike okwa ningi ekunkilile keindjipalo lyomahangano gopapoilitika moshilando shimwe ashike.
Ta ti:” Kandi wete sha pumbiwa unene okukala nomahangano ogendji moshilando shimwe, ngele limwe, gaali nenge ashike gatatu tashi vulika ogo ga mone omawi”.
Okwa gwedha po wo kutya omahangano gopapolitika gaakalimo yomoshilando moka okukalela po aakalimo nokutala koompumbwe dhaakalimo pwaa na eidhepemo lyopapolitika meukililo”.
Rising disillusionment
Euvonayi moshigwana tali indjipala
Gariseb ote shi zimine kutya einekelo moongundu dhopapolitika olya shuna pevi molwaashoka oongundu dhopapolitika ihadhi itula mo moompumbwe dhopashigwana unene tuu okugandja omaakulo ndele odha ipwila ashike mopolitika.
Okwa gwedha po wo kutya egandjo lyomaakulo miilando ina li yiwa moshipala komalwaambo mopolitika oshoka opolitika otayi shunitha monima iilonga.
“Mopaife, opolitika otayi idhopo megandjo lyomaakulo oshoka opolitika ohayi utha kutya uuna mboka ye li melelo taya longo nawa, nena yamwe mboka ye li mepangelo lyopashigwana ohashi vulika ye ya ndopeke opo yaa monike ko nawa koshigwana,” tati ngaaka.
Gariseb ota gandja elondodho kombinga yaakongiilonga.
“Oshigwana nashi kale sha angala aakongiyoompito dhiilonga nenge aanapolitika mboka yaa na omalalakano gasha ta ye ya kuyo medhina lyomahangano omape omanga ya li ya ndopa okulundulula oonkalo dhoshigwana omanga ya li momalelo giilando mbyoka,” tati ngaaka.
Omuleli gongundu yoPDM McHenry Venaani okwa gunu wo AaNamibia ya ininge ooNamukuku noshipe, oonyemunyemu nomuntu oshinima opo te shi mono monkalo yopolitika oshoka ohashi shundula ombepo yopapolitika ndjoka yi na omakankameno.
Ta tsu omuthindo tati “Ota ku totwa ongundu ompe, ta yi nana aahoogololi ihe momahoogolola ta ga ka landula ongundu ndjoka otayi tameke okushongola. Tota owala ehangano epe, ota li mono aayambidhidhi. AaNamibia aantu ya hala ashike iinima iipe. Opolitika ka yi na sha naashoka oshipe ndele oyi na sha nokukala wu na omakankameno,”.
“Omahangano naaulikwahoogololwa yiithikamena mbano, oya manguluka koshike? Okomufango guni? Owa hala omuntu i ithikamena po koshike? To lelwa okuziilila megumbo lya gulwe, olyo emanguluko lyokukala omuulikwa iithikamena po yemwene,” Venaani ta ti ngaaka.
Okwa indile wo aahoogololi ya kale nuutalambambi uuna taya landula nokunyanyukilwa omahangano omape.
[email protected]



Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article