Omupresidente a nyanyukilwa ekwatathano lyaakwiita mboka ya li ye tondathane pethimbo lyiita
Omupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah okwa pandula edhimathano po lyopashigwana ndjoka lya kwatha opo aakwiita mboka ya li ye tondathane nale ya vule okukala ya hangana notaya longele kumwe mEtanga lyEgameno lyaNamibia.Okwa ti kutya Etanga lyEgameno lyaNamibia ohali pandulwa koyendji menenevi lyAfrika omolwokulonga nawa miilonga yokukaleka po ombili nengungumano.
Pomimvo dh1966 sigo 1989, uule woomvula 23; aakwiita yoSwapo, yetanga lyokakulumbwati – (OPLANA) – oya kondjitha aakwiita yepangelo lyokatongotongo lyaSuid Africa, kumwe nomakakunya.
Etanga lyomutondimbulu olya dhana onkandangala onene miita yaSouth Africa, mbyoka ya tseyika woo ongiita yekondjelomanguluko lyaNamibia, mboka ya li tayi kondjitha etanga lyokakulumbwati, aano iikulo yoSwapo.
Shi ikolela koonzo dhi shi okwiinekelwa, miita mbika omwa sila aantu 11 335. Omwaalu nguka ogwa kwatela mo aakwiita aakwashigwana.
Etanga lyomutondimbulu olya hanagulwa po sho oshilongo sha manguluka mo1990, sho omupresidente gwotango gwaNamibia, Sam Nujoma, a igidha edhiminathano po lyopashigwana. Ongoshitopolwa shomulandu nguka, aakwiita yoSwapo noshowo omakakunya oya wayimine Etanga lyEgameno lyaNamibia noshowo iikondo yilwe yegameno ngaashi opolisi.
OPLANA oya hanagulwa po okuthika pehulilo lyomumvo 1989 ongoshitopolwa shopolohalama yokweegeko lyomatati, aakwiita taya shuna koshilongo nokugalukila moshigwana sho iita ya hulu- oshinyangadhalwa shoka sha li tashi wilikwa kuUNTAG.
Pethimbo ta popitha aakwiita ye mOshaanda, oshikando she shotango konima yokuninga omupresitende, medhimbuluko lyoomvula 35 dhokukala po kwEtanga lyEgameno lyaNamibia, Nandi-Ndaitwah okwa dhenge omuthindo kutya Etanga lyEgameno lyaNamibia “olya totwa po molwomulandu gwedhiminathano po lyopashigwana”, etokolo lya nika onyati pethimbo lyokumanguluka kwoshilongo, etokolo ndjoka lya pingene po uutondwe niikonene yomiita nelongekumwe nombili nengungumano.
“Omatanga ngoka ga li taga kondjithathana – oonakulwa aakulu yoplana netanga lyomutondimbulu noshowo omakakunya– osha vulika ya kale pamwe metanga limwe lya hangana,” okwa ti. “Otatu pandula mboka ya kwatele komeho noya ningi tashi vulika opo ehengumukilo mumwe nenge ekwatathano ndika li ye po pethimbo ndjoka omatanga ngaka gaali kaa ga li gi inekelathana..”
Okwa ti kutya uukumwe nokuhangana huka okwo “ehokololo lya dhamenena lyEvi lyOmapendafule” nokwo onyeka ya sheneka muuyuni auhe miigwana mbyoka ya li muukoloni nomuupika.
Epandela limwe
Etanga lyEgameno lyaNamibia olya totwa po momwedhi omutitatu sho oshilongo sha manguluka, etoto po lyEtanga lyEgameno lyaNamibia inali tala owala kiinakugwanithwa yopambelewa ihe olyopandjokonona nolya simana, sho lya hanganitha nokuninga aatondi ya kale oohailwa nookuume taya wilikwa kepandela limwe, epandela lyoshilongo.
Nandi-Ndaitwah okwa ndhindhilike kutya onakuziwa yEtanga lyEgameno lyaNamibia sho pwa li pwaa na einekelathano pokati kaakwiita nokuya kekwatathano lyawo monena otayi ulike ondjodhithaneko ombwanawa yomukokoli presitende Nujoma, ngoka i indile opo tu kale nuukumwe momayooloko getu, hoka okwo twa tungila omakankameno getu ongorepublika yaNamibia.
Mokuhehela nokulongitha etumwalaka lyaNujoma ewanawa “Aantu ya hangana, taya kondjele notaya lalakanene uuwanawa wAanamibia ayehe, otaye shi pondola nokusindana aluhe”, omupresidente okwa ti uukumwe waakwiita Aanamibia nau kale oshiholelwa oshiwanawa shuukwatya wetu ongoshigwana miikondolonga ayihe moshilongo.
Uukumwe mbuka owi iholola lela nawa moshituthi shika, sho iitopolwa ayihe 14 ya li ya kalelwa po pethimbo lyokusaluta – nomupresidente okwa li a ti olyo “efano lyashili lyuukumwe wetu momayooloko getu moshitunda shetu”.
Moshipopiwa she, Nandi-Ndaitwah okwa dhenge omuthindo ku nkene sha simana okwiihumbata nokulonga nawa iilonga, okuvulika kaakomeho miilonga, okwa londodho kutya “kehe shoka to popi otashi vulu okulongithwa komutondi, opo wu kale mo nayi”. Okwa popi ndhoka mokudhimbulukitha aakwiita iinakugwanithwa yi li kopmapepe gawo sho ye li moshilonga shokugamena nokupopila oshilongo.
Okuza pokutotwa po kwalyo, Etanga lyEgameno lyaNamibia olya simanekwa menenevi noshowo muuyuni auhe, sho lya tuma aakwiita nolya wayimine omatanga gIigwana yaHangana noshowo gUukumwe wAfrica, ya ka kondjele ombili kiilongo ngaashi Cambodia, South Sudan nokiilongo yilwe. Nandi-Ndaitwah okwa dhenge omuthindo kutya okwiinekelwa kiigwana niigwana okwe etwa lela kekwatathano ndjoka aakwiita ye na muyo yene mookamba dhawo.
Okuya komeho, okwa kolekulula eitulo mo lyepangelo okukala netanga lyegameno lyopashinanena nokunkondopeka omakwatathano menenevi, mwa kwatelwa okupitila moshinyangadhalwa shopaukwiita ‘shoTswaragano II’ shoka tashi ya komasiku gokomeho shi li pokati kEtanga lyEgameno lyaNamibia nolyaBotswana.
“Uukumwe mboka wa tamekelwe mo1990 owo natango ongudhi ya kola hoka taku tungilwa iinyangadhalwa neyokomeho lyomonakuyiwa,” okwa ti. “Neihumbato nawa, niilonga ya hangenwa netumba muukwatya wetu wopamuhanga, Etanga lyEgameno lyaNamibia otali kala lya thikama lyu ukilila ongehunyanza nepopilongulu tali gamene oshilongo shetu.”
Pomimvo dh1966 sigo 1989, uule woomvula 23; aakwiita yoSwapo, yetanga lyokakulumbwati – (OPLANA) – oya kondjitha aakwiita yepangelo lyokatongotongo lyaSuid Africa, kumwe nomakakunya.
Etanga lyomutondimbulu olya dhana onkandangala onene miita yaSouth Africa, mbyoka ya tseyika woo ongiita yekondjelomanguluko lyaNamibia, mboka ya li tayi kondjitha etanga lyokakulumbwati, aano iikulo yoSwapo.
Shi ikolela koonzo dhi shi okwiinekelwa, miita mbika omwa sila aantu 11 335. Omwaalu nguka ogwa kwatela mo aakwiita aakwashigwana.
Etanga lyomutondimbulu olya hanagulwa po sho oshilongo sha manguluka mo1990, sho omupresidente gwotango gwaNamibia, Sam Nujoma, a igidha edhiminathano po lyopashigwana. Ongoshitopolwa shomulandu nguka, aakwiita yoSwapo noshowo omakakunya oya wayimine Etanga lyEgameno lyaNamibia noshowo iikondo yilwe yegameno ngaashi opolisi.
OPLANA oya hanagulwa po okuthika pehulilo lyomumvo 1989 ongoshitopolwa shopolohalama yokweegeko lyomatati, aakwiita taya shuna koshilongo nokugalukila moshigwana sho iita ya hulu- oshinyangadhalwa shoka sha li tashi wilikwa kuUNTAG.
Pethimbo ta popitha aakwiita ye mOshaanda, oshikando she shotango konima yokuninga omupresitende, medhimbuluko lyoomvula 35 dhokukala po kwEtanga lyEgameno lyaNamibia, Nandi-Ndaitwah okwa dhenge omuthindo kutya Etanga lyEgameno lyaNamibia “olya totwa po molwomulandu gwedhiminathano po lyopashigwana”, etokolo lya nika onyati pethimbo lyokumanguluka kwoshilongo, etokolo ndjoka lya pingene po uutondwe niikonene yomiita nelongekumwe nombili nengungumano.
“Omatanga ngoka ga li taga kondjithathana – oonakulwa aakulu yoplana netanga lyomutondimbulu noshowo omakakunya– osha vulika ya kale pamwe metanga limwe lya hangana,” okwa ti. “Otatu pandula mboka ya kwatele komeho noya ningi tashi vulika opo ehengumukilo mumwe nenge ekwatathano ndika li ye po pethimbo ndjoka omatanga ngaka gaali kaa ga li gi inekelathana..”
Okwa ti kutya uukumwe nokuhangana huka okwo “ehokololo lya dhamenena lyEvi lyOmapendafule” nokwo onyeka ya sheneka muuyuni auhe miigwana mbyoka ya li muukoloni nomuupika.
Epandela limwe
Etanga lyEgameno lyaNamibia olya totwa po momwedhi omutitatu sho oshilongo sha manguluka, etoto po lyEtanga lyEgameno lyaNamibia inali tala owala kiinakugwanithwa yopambelewa ihe olyopandjokonona nolya simana, sho lya hanganitha nokuninga aatondi ya kale oohailwa nookuume taya wilikwa kepandela limwe, epandela lyoshilongo.
Nandi-Ndaitwah okwa ndhindhilike kutya onakuziwa yEtanga lyEgameno lyaNamibia sho pwa li pwaa na einekelathano pokati kaakwiita nokuya kekwatathano lyawo monena otayi ulike ondjodhithaneko ombwanawa yomukokoli presitende Nujoma, ngoka i indile opo tu kale nuukumwe momayooloko getu, hoka okwo twa tungila omakankameno getu ongorepublika yaNamibia.
Mokuhehela nokulongitha etumwalaka lyaNujoma ewanawa “Aantu ya hangana, taya kondjele notaya lalakanene uuwanawa wAanamibia ayehe, otaye shi pondola nokusindana aluhe”, omupresidente okwa ti uukumwe waakwiita Aanamibia nau kale oshiholelwa oshiwanawa shuukwatya wetu ongoshigwana miikondolonga ayihe moshilongo.
Uukumwe mbuka owi iholola lela nawa moshituthi shika, sho iitopolwa ayihe 14 ya li ya kalelwa po pethimbo lyokusaluta – nomupresidente okwa li a ti olyo “efano lyashili lyuukumwe wetu momayooloko getu moshitunda shetu”.
Moshipopiwa she, Nandi-Ndaitwah okwa dhenge omuthindo ku nkene sha simana okwiihumbata nokulonga nawa iilonga, okuvulika kaakomeho miilonga, okwa londodho kutya “kehe shoka to popi otashi vulu okulongithwa komutondi, opo wu kale mo nayi”. Okwa popi ndhoka mokudhimbulukitha aakwiita iinakugwanithwa yi li kopmapepe gawo sho ye li moshilonga shokugamena nokupopila oshilongo.
Okuza pokutotwa po kwalyo, Etanga lyEgameno lyaNamibia olya simanekwa menenevi noshowo muuyuni auhe, sho lya tuma aakwiita nolya wayimine omatanga gIigwana yaHangana noshowo gUukumwe wAfrica, ya ka kondjele ombili kiilongo ngaashi Cambodia, South Sudan nokiilongo yilwe. Nandi-Ndaitwah okwa dhenge omuthindo kutya okwiinekelwa kiigwana niigwana okwe etwa lela kekwatathano ndjoka aakwiita ye na muyo yene mookamba dhawo.
Okuya komeho, okwa kolekulula eitulo mo lyepangelo okukala netanga lyegameno lyopashinanena nokunkondopeka omakwatathano menenevi, mwa kwatelwa okupitila moshinyangadhalwa shopaukwiita ‘shoTswaragano II’ shoka tashi ya komasiku gokomeho shi li pokati kEtanga lyEgameno lyaNamibia nolyaBotswana.
“Uukumwe mboka wa tamekelwe mo1990 owo natango ongudhi ya kola hoka taku tungilwa iinyangadhalwa neyokomeho lyomonakuyiwa,” okwa ti. “Neihumbato nawa, niilonga ya hangenwa netumba muukwatya wetu wopamuhanga, Etanga lyEgameno lyaNamibia otali kala lya thikama lyu ukilila ongehunyanza nepopilongulu tali gamene oshilongo shetu.”
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article