Omadheulo kombinga yuunafaalama onga uunangeshefa
• Okutala ko uunafaalama ongongeshefa
Opoloyeka ombwanwa otayi dheula aanafaalama okumuna iimuna nokukonakona iiyemo yawo, okuungaunga nuundjolowele wiimuna nomikalo dhokuhalitha nokupindika iimuna yawo.
Tuyeimo HaidulaOSHIKUNDE
Opoloyeka ombwanawa yuunamapya nuuniimuna otayi lundulula oonkalamwenyo dhaanafaalama kOnooli yoshilongo notayi ya kwathele ya ze muunafaalama wokwiikwatha yoyene okuuka muunafaalama wopaipindi nokuya pa woo einekelo nomukumo noshowo oowino dhopaunangeshefa ndhoka dha li dhi ya li kokule.
Opoloyeka yedhina Northern Namibia Small-Scale Farmers’ Livelihood Enhancement Project (N-SHEP), opoloyeka yuule woomvula hamano ndjoka ya tamekele muMaalitsa 2021 palongelokumwe lyaNamibia naJapan International Cooperation Agency (JICA) ya tulwa miilonga miitopolwa Ohangwena, Omusati, Oshana nOshikoto.
Eyokomeho lyolela
Omukuluntuwiliki gwopoloyeka Ben Haraseb ota ti aanafaalama otaya longwa kutya “Okumuna iimuna kashi shi oshiholikenima” ashike oshinyangadhalwa tashi eta po iiyemo yokwiikwatha nayo moompumbwe dhesiku nesiku.
Haraseb okwa holola olupandu lwe keyomeho lyolela ndjoka li iwetikile konima sho talela po yamwe yomaanafaalama taya longo mopoloyeka ndjika.
“Elalakano lyetu okukwathela aanafaalama yu uve ko kutya itaya munu iimuna shaashi uunafaalama oshiholikenima, ashike otatu lalakanene okulundulula omadhiladhilo gawo ga ze ‘kokumuna nokulanditha’ okuya ‘kokumuna nelalakano lyokulanditha’,” okwa ti, okwa gwedha po kutya omukalo ngoka pehulilo ohagu humitha komeho okutala ko uunafaalama ongongeshefa.
Haraseb okwa dhenge omuthindo kutya okupitila mopoloyeka ndjika, aanafaalama otaya ilongo kutya “ito munu tango e to ka konga omalandithilo (ookastoma)– oho kongo tango ookastoma nopo ihe to munu iimuna yoye.”
Okwa ti opoloyeka yoSHEP oya tamekele nuunamapya, Namibia oye oshilongo shotango sha ya koshitopolwa shuuniimuna mopoloyeka ndjika.
Okwa ti shika otashi kala oshiholelwa hoka taku tungilwa kiilongo yilwe mbyoka tayi tula miilonga opoloyeka ndjika, shoka tashi pitike iilongo mbyoka opo yi ilonge kuNamibia noyo woo ompito ombwanawa oshilongo shetu opo shi ninge ondjokonona mwaashika.
Sigo oompaka, iilyo 32 yokakomitiye naanafaalama 244 oya mona omadheulo, yamwe yomaanafaalama mbaka osho oshikando shawo shotango mokukalamwenyo kwawo taya landitha iimuna yawo.
Opoloyeka ndjika otayi dheula aanafaalama mokumuna iimuna yawo mokukonakona iiyemo yawo, okuungaunga nuundjolowele wiimuna nomikalo dhokuhalitha nokupindika, shoka tashi ya nkondopeke opo ya ninge omatokolo ge li mondjila uuna taya ngeshefa.
Omashongo naashoka
sha pondolwa po
Opoloyeka ndjika oya taalelwa woo komashongo.
Omukwatakanithi gwopoloyeka Leevi Nekwaya okwa ti opoloyeka yoSHEP ihayi gandja iilongitho kaanafaalama, opo ya lundulule omadhiladhilo gawo ga kale gokupewa owala, ashike ohayi longo owala naamboka ye na “ehalo noyi itula mo”.
Onkalo yombepo, oohedhi noonzo tadhi nyangwanyangwa gamwe gomashongo ga taalelwa kaanafaalama.
Kaanafaalama ngaashi Nangolo Rehabeam gwomoshikandjohogololo Oshikunde, ngoka a wayimine opoloyeka ndjika mu Apilili 2024, okwa ti opoloyeka ndjika oya lundulula onkalamwenyo ye.
“Monale, kanda li ndishi nkene tandi wende oongombe dhandje nenge nkene tandi dhi tonatele nawa. Ohadhi si po molwokwaa shi sha kwandje kombinga ya nkene ndi noku dhi sila oshimpwiyu nawa,” okwa ti.
Monena Rehabeam oku na owino uuna oshinamwenyo tashi ehama, nkene te shi dhimbulula mbala kutya otashi ehama noku shi kwathela meendelelo.
“Naasho epulu lya tukukile, inatu ngwangwana. Otwa li lela tu shi shi shoka tu na okuninga opo tu hupithe oongombe dhetu.
“Ngashingeyi, otandi vulu woo okuhalitha nokulanditha iimuna yandje nokulongitha iiyemo mbika nokusila oshimpwiyu aamwandje. Onda pandula opoloyeka ndjika nepangelo sho lye tu pe ompito ndjika,” okwa ti.
Rehabeam okwa gwedha po kutya aanafaalama oyendji momukunda gwawo nomikunda dhopuushiinda ohaye ya kuye e ya longe po kombinga yuunafaalama. Ota ka pandula ngele oopoloyeka ndjika otayi ka tamununwa mo yi kwatele mo aanafaalama oyendji.
Etumba
KOshikango, Kristofina Haimbodi oku uvite uugumbo sho ta hokolola kutya ongombe ye onkwawo (ontiyali) oya landwa po wo.
“Ondi ilongo okuteta oongombe ooniga oshoka ohashi pupaleke omalweendo gadho. Ohandi dhi landele iikulya pethimbo lyOkwenye. Monale, onda li he munu oongombe dhokutselwa moohango nomoosa owala. Monena otandi vulu okulanditha ethimbo kehe nokulongitha oshimaliwa shoka opo ndi ikwathe nasho.”
Aanambelewa yuunamapya nuuniimuna, Kaino David naDaniel Shekuhungama, oyo thimba yi na ongodhi mopoloyeka ndjika, otaya kwathele aanafaalama ya ninge omatokolo omawanawa uuna taya landitha, taya longo kombinga yiikulya yiimuna, nokombinga yokuthona nokuteta oongombe ooniga.
Opoloyeka ndjika otaku dhiladhilwa yi ka tulwe miilonga kiitopolwa Kavango Uuzilo naKavango Uuninginino.
[email protected]
Opoloyeka ombwanawa yuunamapya nuuniimuna otayi lundulula oonkalamwenyo dhaanafaalama kOnooli yoshilongo notayi ya kwathele ya ze muunafaalama wokwiikwatha yoyene okuuka muunafaalama wopaipindi nokuya pa woo einekelo nomukumo noshowo oowino dhopaunangeshefa ndhoka dha li dhi ya li kokule.
Opoloyeka yedhina Northern Namibia Small-Scale Farmers’ Livelihood Enhancement Project (N-SHEP), opoloyeka yuule woomvula hamano ndjoka ya tamekele muMaalitsa 2021 palongelokumwe lyaNamibia naJapan International Cooperation Agency (JICA) ya tulwa miilonga miitopolwa Ohangwena, Omusati, Oshana nOshikoto.
Eyokomeho lyolela
Omukuluntuwiliki gwopoloyeka Ben Haraseb ota ti aanafaalama otaya longwa kutya “Okumuna iimuna kashi shi oshiholikenima” ashike oshinyangadhalwa tashi eta po iiyemo yokwiikwatha nayo moompumbwe dhesiku nesiku.
Haraseb okwa holola olupandu lwe keyomeho lyolela ndjoka li iwetikile konima sho talela po yamwe yomaanafaalama taya longo mopoloyeka ndjika.
“Elalakano lyetu okukwathela aanafaalama yu uve ko kutya itaya munu iimuna shaashi uunafaalama oshiholikenima, ashike otatu lalakanene okulundulula omadhiladhilo gawo ga ze ‘kokumuna nokulanditha’ okuya ‘kokumuna nelalakano lyokulanditha’,” okwa ti, okwa gwedha po kutya omukalo ngoka pehulilo ohagu humitha komeho okutala ko uunafaalama ongongeshefa.
Haraseb okwa dhenge omuthindo kutya okupitila mopoloyeka ndjika, aanafaalama otaya ilongo kutya “ito munu tango e to ka konga omalandithilo (ookastoma)– oho kongo tango ookastoma nopo ihe to munu iimuna yoye.”
Okwa ti opoloyeka yoSHEP oya tamekele nuunamapya, Namibia oye oshilongo shotango sha ya koshitopolwa shuuniimuna mopoloyeka ndjika.
Okwa ti shika otashi kala oshiholelwa hoka taku tungilwa kiilongo yilwe mbyoka tayi tula miilonga opoloyeka ndjika, shoka tashi pitike iilongo mbyoka opo yi ilonge kuNamibia noyo woo ompito ombwanawa oshilongo shetu opo shi ninge ondjokonona mwaashika.
Sigo oompaka, iilyo 32 yokakomitiye naanafaalama 244 oya mona omadheulo, yamwe yomaanafaalama mbaka osho oshikando shawo shotango mokukalamwenyo kwawo taya landitha iimuna yawo.
Opoloyeka ndjika otayi dheula aanafaalama mokumuna iimuna yawo mokukonakona iiyemo yawo, okuungaunga nuundjolowele wiimuna nomikalo dhokuhalitha nokupindika, shoka tashi ya nkondopeke opo ya ninge omatokolo ge li mondjila uuna taya ngeshefa.
Omashongo naashoka
sha pondolwa po
Opoloyeka ndjika oya taalelwa woo komashongo.
Omukwatakanithi gwopoloyeka Leevi Nekwaya okwa ti opoloyeka yoSHEP ihayi gandja iilongitho kaanafaalama, opo ya lundulule omadhiladhilo gawo ga kale gokupewa owala, ashike ohayi longo owala naamboka ye na “ehalo noyi itula mo”.
Onkalo yombepo, oohedhi noonzo tadhi nyangwanyangwa gamwe gomashongo ga taalelwa kaanafaalama.
Kaanafaalama ngaashi Nangolo Rehabeam gwomoshikandjohogololo Oshikunde, ngoka a wayimine opoloyeka ndjika mu Apilili 2024, okwa ti opoloyeka ndjika oya lundulula onkalamwenyo ye.
“Monale, kanda li ndishi nkene tandi wende oongombe dhandje nenge nkene tandi dhi tonatele nawa. Ohadhi si po molwokwaa shi sha kwandje kombinga ya nkene ndi noku dhi sila oshimpwiyu nawa,” okwa ti.
Monena Rehabeam oku na owino uuna oshinamwenyo tashi ehama, nkene te shi dhimbulula mbala kutya otashi ehama noku shi kwathela meendelelo.
“Naasho epulu lya tukukile, inatu ngwangwana. Otwa li lela tu shi shi shoka tu na okuninga opo tu hupithe oongombe dhetu.
“Ngashingeyi, otandi vulu woo okuhalitha nokulanditha iimuna yandje nokulongitha iiyemo mbika nokusila oshimpwiyu aamwandje. Onda pandula opoloyeka ndjika nepangelo sho lye tu pe ompito ndjika,” okwa ti.
Rehabeam okwa gwedha po kutya aanafaalama oyendji momukunda gwawo nomikunda dhopuushiinda ohaye ya kuye e ya longe po kombinga yuunafaalama. Ota ka pandula ngele oopoloyeka ndjika otayi ka tamununwa mo yi kwatele mo aanafaalama oyendji.
Etumba
KOshikango, Kristofina Haimbodi oku uvite uugumbo sho ta hokolola kutya ongombe ye onkwawo (ontiyali) oya landwa po wo.
“Ondi ilongo okuteta oongombe ooniga oshoka ohashi pupaleke omalweendo gadho. Ohandi dhi landele iikulya pethimbo lyOkwenye. Monale, onda li he munu oongombe dhokutselwa moohango nomoosa owala. Monena otandi vulu okulanditha ethimbo kehe nokulongitha oshimaliwa shoka opo ndi ikwathe nasho.”
Aanambelewa yuunamapya nuuniimuna, Kaino David naDaniel Shekuhungama, oyo thimba yi na ongodhi mopoloyeka ndjika, otaya kwathele aanafaalama ya ninge omatokolo omawanawa uuna taya landitha, taya longo kombinga yiikulya yiimuna, nokombinga yokuthona nokuteta oongombe ooniga.
Opoloyeka ndjika otaku dhiladhilwa yi ka tulwe miilonga kiitopolwa Kavango Uuzilo naKavango Uuninginino.
[email protected]



Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article