• Home
  • LOCAL NEWS
  • Esiku lyOkudhimbulukwa Omadhipago ga-ki-na-henda lya topola ishewe aantu

Esiku lyOkudhimbulukwa Omadhipago ga-ki-na-henda lya topola ishewe aantu

• Okwaakwatela mo aaleli yopamuthigululwakalo osho ‘efano ewinayi’
Aantu yamwe otaya ti naku dhimbulukwe esiku ndika momasiku ga yooloka, mesiku eti-22 lyApilili nomomasiku 02 gaKotoba, omasiku ngoka omalombwelo gokudhipaga Aanama nAaherero ga gandjelwe.
Nikanor Nangolo
Edhimbuluko lwoshikando shotango lyesiku lyokudhimbulukwa omadhipago ga ki na henda olya eta puuyelele okwaatsakumwe pokati kiigwana mbyoka ya hepekwa monakuziwa. Olya tukulutha wo omapopyo kutya oonkundathana inadhi ningwa dha kwatela mo aantu ayehe.

Omuhoko gwAadamara nAayelele yaaHai||om nayo oya wayimine oonkundathana dhomadhipago ga ki na henda, taya ti kutya Aandowishi oya dhipaga oohekulu nooyinakulu woo.

Epangelo olya tula koshiyalo nokunyola momukandanyanyangidho gwepangelo kutya esiku eti 28 Mai olyo tali kala esiku Namibia ta kala nokudhimbulukwa

omadhipago ga ki na henda gAaherero nAanama okuza 1904 sigo 1908.

Esiku ndika olya gandjwa komupresidente omukulu gwoSwanu Usutuaije Maamberua oshoka olyo ehwepo, olyo esiku okamba yoonkatwa yoShark Island ya patele mo1907.

Aakolonyeki Aandowishi oya totele okamba ndjika mo1904 nelalakano okumanga nokweedhilila oonkwatwa dhAaherero nAanama. Okwiitaalwa kutya hanga aantu ye li lwopeyovi limwe nomayovi gatatu oya kanithile oomwenyo dhawo mokamba ndjika.

Ondhimbulutho ombwanawa

Omupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah mEtitatu okwa koleke kutya oshilalo she etwa komadhipago ga ki na henda inashi pola, ta ti kutya Namibia ita ka dhimbwa nande iiyadhi yopaliko noyopamuthigululwakalo mbyoka e na komwenyo ongiigwana mbyoka ya hepekwa kondandalunde nongoshilongo ashihe koonono.

"Nomadhiladhilo ngoka, okuholoka kwetu kedhimbuluko ndika olyo endhindhiliko lyonkatu ombwanawa ya katukwa mokuungaunga nonakuziwa mokudhimbulukwa muukumwe nokuhumbata ondjoko ndjika pamwe niihakanwa yoyeneyene yomadhipago ngaka," okwa ti.

Nandi-Ndaitwah okwa gwedha po kutya kape na omalimbililo kutya iigwana mbika oyi idhidhimikile omahepeko moonkalamwenyo dhawo methimbo ndjoka edhigu

mondjokonona yaNamibia.

Omupresidente okwa gwedha po kutya nomadhiladhilo ngaka, noPantokolwa onti-19 yomo2024, esiku eti-28 Mai olya tokolwa li kale esiku yokudhimbulukwa omadhipago ga ki na henda noshowo li kale esiku lyefudho lyopashigwana.

"Onkene, otwe ya mpaka lwoshikando shotango ongoshilongo tu idhimbulukithe omathimbo omadhigu gopomimvo 1904–1908," Nandi-Ndaitwah a ti, okwa gwedha po kutya esiku ndika nali kale ondhimbulutho ombwanawa yetokolo lyokutsikila nokutunga oshigwana, edhiminathano po nealuko lyiilalo yomonakuziwa.

Shi ikolela kuye, esiku ndika nali dhimbulukithe aluhe Aanamibia shoka ooyinakulu noohekulu omapenda ya pitile musho opo ya popile nokugamena oshilongo shetu.

Aaleli yopamuthigulwakalo inaya kwatelwa mo

Oshivuto shopolohalama yotango yedhimbuluko ndika, shoka sha monika koshikundaneki shoNamibia Sun, osha li shi na owala aapopi yaali, omupresidente Nandi-Ndaitwah nOmupevi-presidente Lucia Witbooi.

Lwanima oya ka talululwa nomwa gwedhwa Gaob Immanuel Gaseb, omunashipundi gwomalelo gopamuthigululwakalo.

Josef Kauandenge, omupresidente gwongundu ompe opo ya totwa yoAssociation for Localised Interest (Asoli), okwa holola ongeyo ye omolwokwaaholoka kwaamboka ta ti oyo lela aakalelipo yaatekulu yiihakanwa yoonakudhipagwa momadhipago ga ki na henda gomo1904.

Kauandenge okwa ti kutya opolohalama yoshituthi shika oya gandja “efano ewinayi” sho itamu holoka aaleli yopamuthigululwakalo.

"Shoka tashi kumitha noonkondo osho, aaleli yopamuthiululwakalo itaya holoka mopolohalama yesiku. Aatekulu naaleli yopamuthigululwakalo inaya nyanyukilwa sho yi idhimbikwa mesiku lyawo," Kauandenge a ti.

Okwa ti woo kutya epangelo lyaNandi-Ndaitwah olya ningile owina sho inali kwatela mo omalelo gopamuthigululwakalo. Okwa londodha kutya oshigwana itashi ka tala ko nawa okudhimbiwa huka.

"Opoholama oyopashigwana. Kayi na sha naatekulu yiihakanwa yomadhipago ga ki na henda. Oshiyemateka ihe oshili," Kauandenge okwa gwedha po.

Esiku lyeti-28 Mei lya topola oshigwana

Omukuluntu gwiipambele yuuthemba womuntu mongundu yoLPM Joyce Muzengua ohela okwa ti epangelo inali ya moonkundathana dhomuule nAanama nAaherero.

"Ito vulu okuya moonkundathana naantu yatano nenge 10 e to kutha etokolo. Ito vulu okupopya Omunama gumwe nOmuherero gumwe e to tokola. Owa pumbwa okuya moonkundathana naantu oyendji," Muzengua a ti.

Okwa gwedha po kutya eti-28 Mai itali opalele naanaa oshoka ookamba haadhihe dha patwa esiku limwe.

Shi ikolela kuMuzengua, omadhipago ga ki na henda gAanama nAaherero itaga yelekanithwa nedhipago lyAayuuda, oshoka Aayuuda oya manguluka sho ookamba

dhoonkwatwa dha patwa.

Okwa ndhindhilike kutya nonande ookamba dhoonkwatwa moNamibia odha ka hulithwa po, ooluhupe oyendji oya kwatwa ko kAandowishi noya kala aapika natango

moofaalama dhAandowishi.

Okwa ti kutya epangelo nali tale ko esiku eti-22 Apilili, esiku ndjoka elombwelo lyokudhipaga Aanama lya gandjelwe, nesiku eti-2 Kotoba, esiku moka elombwelo ekwawo lya

tokolelwa Aaherero, ongomasiku gopashigwana.

Muzengua okwa dhenge omuthindo kutya epangelo itali vulu okukondjela esiku lyomadhipago ga ki na henda, olya pumbwa okuya moonkundathana naaleli yiigwana mbyoka ya mona iihuna komahepeko ngaka, pakuhiya oshigongiilonga shopashigwana sha pamba omadhipago ga ki na henda.

"Aanama oya si Aanama, nAaherero oya si Aaherero," okwa ti, okwa gwedha po kutya ngele epangelo otali vulu okukala hali dhimbulukwa omasiku gatano goPakriste, nena olya pumbwa woo okuutha ku dhimbulukwe omadhipago ga ki na henda lwaali momvula.

Muzengua okwi indile opo ku totwe oveta ya pamba edhimbuluko lyomadhipago ga ki na henda, okwa gwedha po kutya omadhimbuluko goludhi ndoka naga kale ga tala ko iihakanwa ongoshitsa shopokati.

Oshikwawo, Muzengua okwi indile opo pu kale oveta tayi kondolola omadhimbuluko gesiku ndika lyomadhipago ga ki na henda.

Okwa gwedha po kutya Aadamara oya dhipagwa oshoka oya kala pamwe nAaherero, ihe hayo ya li ya dhiladhilwa melombwelo ndika lyokudhipagwa.

"Halyo lya li elalakano okudhipaga Aadamara," Muzengua a ti, okwa gwedha po kutya Aayelele yoludhi lwaaHai||om yomomudhingoloko gwEtosha naya pule komeho noshikumungu shawo, oshoka eutholombwelo ya dhipagwe po olya gandjelwe mo1911.

Shoka tashi pulwa

Germany okwa zimine pambelewa mo2016 kutya iihuna mbyoka ya longwa koohekulu nooyinakulu oyo omadhipago ga ki na henda, nomo2021, okwa gandja oshimaliwa

shoobiliona N$21.4 shokukwathela nehumokomeho lyaNamibia momukokomoko gwoomvula 30.

Muzengua okwa ti kutya omihoko ndhoka dha gumwa shoka tadhi pula ongeopaleko lyepuko lya ningwa osha kankamekelwa kooelemente ntano: okusimaneka uuntu

womuntu, ofuto, eopalekululo, nokukwashipalekwa kutya oye shi fulila okalambo noshowo okumbilipalelwa.

Sigo oompaka, iigwana mbyoka ya gumwa oya gandja omiyalu ndatu: ootriliona N$9, oobiliona N$450 noobilliona N$250.

Muzengua okwa ti oshimaliwa shoka tashi pulwa osha talikila kekanitho lyoomwenyo, lyiimuna nolyiikwamuthigululwakalo.

Okwa fatulula kutya iigwana otayi konenene onkalo yawo monena okuyelekanitha nankene ye na okukala ya huma komeho ando ooyinakulu noohekulu ka ya dhipagelwe shi nyanyaleka.

Muzengua okwa ti Aanama nAaherero otaya yalulwa (kaye shi oyendji), onkene itaya vulu okutokola shoka ya hala shila ongele ya yi kompangu, shoka shi na ondilo noonkondo.

"Oku shi talela komahupilo, oya kuthwa evi lyawo niimuna yawo noye etelwa oluhepo moka ye li nena," okwa ti.

Comments

Namibian Sun 2025-07-08

No comments have been left on this article

Please login to leave a comment