Elongitho nayi lyiingangamithi mOnooli

Oshigwana otashi mono iihuna
Omunawino ota ti kutya sho mwaa na omandiki gezulonkalo moshitopolwa otashi nayipike onkalo yokupikwa kwiingangamithi, shoka tashi teya po oofamili nokutula oomwenyo dhaapopepi nayo moshiponga.
Tuyeimo Haidula
Elongitho nayi lyiingangamithi otali ende tali indjipala kOnooli yoshilongo, aakwanezimo yaamboka ya pikwa kiingangamithi oya lulilwa noonkondo, oshoka aalandithi yiingangamithi ohaya landitha memanguluko noonkambadhala dhokufala aaholike yawo kezulonkalo ihadhi eta naaanaa iizemo yi tya shoo.

Aakalimo yomOshakati, mOndangwa nomoondoolopa dhopopepi oye li mo nayi noya dhigupalelwa konkalo, yamwe yomuyo oya longitha oshimaliwa oshindji opo ya kwathe aaholike yawo ya sinde onkalo yokupikwa kiingangamithi – ashike ohayaka tukuka ishewe.

Ohaya kala mo nayi shili pamadhiladhilo nomondjato, aakwanezimo mboka ya lulilwa ohaya kala ya tala oyana yawo naamwayina ye li moomango dhiingangamithi, ihe itaya vulu okuya kwatha.

“Okwa li a kuutumba mokatuukala ke kokaCorolla ta li okamboloto, a tegelela iimaliwa ye. Osha li ethimbo lyongula. Oisinga ndjoka ya li kokamboloto oya ya kakatela kominwe dhe. Onde mu tala nokutala woo kumumwamememati, ngoka a li mohauto yandje ta ngangama. Iingangamithi mbyoka a hilile ohela oya li tayi pu mo molutu nokuniwe kohwehwe a hala a hile ko,” *Sylvia (halyo edhina lye lyolela) a hokolola ngaaka, Sylvia oku na omumwayinamati a li ha longitha iingangamithi.

“Otse mbaka poshitaasi shomahooli twi ila ongodhi ye nenge twe eta iimaliwa yaantu yomulandithi gwomapangwe,” okwa dhimbulukwa oshikando shimwe ya tsakanena nomulandithi gwiingangamithi, ya li pamwe nomumwayinamati.

“Kee na mpo u uvite. Omulumentu nguka okwa li owala ta li okamboloto ke ti ilatha. Onda li nda geya noonkondo. Oku shi ngaa kutya ote tu teya po ongaakwanezimo yookastoma dhe? Nenge ke na ko nasha noshigwana kuye oshimaliwa owala a tula komwenyo?" okwa pula.

Okwa tindi okuthanekwa netompelo kutya okwa tila omumwayinamati ota ka kala mo nayi. Ashike okwa zimine opo a hokolole ehokololo lye.



Onkalo ondhigu tayi pula oshimaliwa

Sylvia okwa longitha oshimaliwa sha konda po N$100 000 mokufala nokufuta omandiki gomazulonkalo hoka kwa li kwa kala omumwayinamati momukokomoko gwoomvula ndho, ashike omumwayinamati ina mona ekwatho tali mbilipalele.

“Oha kala e li nawa shampa e li kezulonkalo, ashike shampa a zi ko nokukala nokuume ya puka, oha shuna owala konkalo yoshito yokulongitha iingangamithi.”

Omumwayinamati anuwa okwa longwa iingangamithi komuhikingalo a tseyika nawa, nongashingeyi okwa falwa kezulonkalo lwiikando oyindji. Nonande kezulonkalo oha zi ko lunduluka kashona pakathimbo, oha shuna ko konkalo onkulu shampa a galukile kegumbo.

Sylvia oku li moondjo molwo ku mu pa sho ta pula uuna e niwe kohwehwe, mwa kwatelwa okugandja ongodhi ye nolisensa ye kaalandithi yiingangamithi opo a pewe iingangamithi.

“Itandi vulu oku mu etha nenge ndi mu iteke. Omumwamememati. Ashike omathimbo gamwe ohandi ipula kutya pamwe ongame tandi nayipike onkalo ye,” Sylvia a popi nomahodhi taga poponoka moshipala.

Okwa mwena po nokwiitheta omahodhi.

"Otashi vulika to ipula kutya otandi lile shike ngele otandi vulu okweetha oku mu kwatha noku mu pa oshimaliwa a ka landa omapangwe. Ngiika limwe lyomomasiku onkalo otayi ke ya kuuwanawa. Dhoyendji ihadhi ehama okulila, hangame awike ndi li muudhigu; ohandi mono aakulukadhi yi ila aasamane yawo pehala mpoka hapu landithilwa omapangwe,” a hokolola.



Ekondjo edhigu

Omukiintu omukwawo gwedhina *Sandra omukalimo gwomOndangwa, okwa hokolole oshikundaneki shoNamibian Sun inaa thiga ko nande, okwa hokolola nkene a kala nokukondja uule woomvula mbali opo okamwanamati komimvo 20 ka ze mo muudhigu wokupikwa kiingangamithi.

“Onda lila, onda galikana nonda dhiladhilile ndi mu fale kosaala yaapwidhi komulongo nahamano,” okwa ti. “Ashike ite ehama uuvu wopamadhiladhilo. Oha nu owala omapangwe.”

Okwa hokolola kutya oha ningi omuhahu, oha pwidhuka noha vulu okukotha nkene a kothele nenge oha hala okwiimonitha oshiponga.

Okwa konga omakwatho kaahungimwenyo, kaanawino miikwamadhiladhilo nokoondohotola naapangi – ashike kemanya kuza wo onts i- ina mona omakwatho gothaathaa.

“Onde mu faalele komukunda omolwegameno lye mwene. Onda dhiladhile ando a mangwe po a ye mondholongo nonande inaya yona sha, nelalakano ndi fudhe po, ndi pepelelwe. Shampa a nwa omapangwe ge, ohe tu ningile omatilitho, oha li unene nayi, oha kala i ikalela, nomathimbo gamwe oha hala oku tu monitha oshiponga,” Sandra a ti.

Omandiki gomazulonkalo sho kaa ge mo momudhingoloko, okwa li a thiminikwa konkalo opo e mu fale komukunda omanga e li mondoolopa.

Omahokololo ngaka otaga ulike nkene onkalo ndjoka tayi nayipala esiku nesiku unene mokati kaalumentu aagundjuka.

Omahokololo ngaka oga fa omakwawo gokiitopolwa yilwe hoka taku tiwa aalanditha yomapangwe otaye ga landitha memanguluko noye shi wike kutya oyo oolye, yamwe ohaye ga landithile moongeshefa dhawo dholela.

Otaku hokololwa woo kutya aapolisi yamwe nayo ohaya landitha omapangwe, unene yomOndangwa.



Iihuna

Martha Namhadi, omukuluntu gwehangano tali kondjitha elongitho lyiingangamithi lyedhina Fighting Against Drug Use In The Communities, okwi indile epangelo opo li tunge omandiki gomazulonkalo kOnooli yoshilongo meendelelo ngaashi tashi vulika.

Namhadi okwa ti elongitho nayi lyiingangamithi lya vuka nayi mokati kaagundjuka, olya pumbwa okukatukilwa onkatu yomeendelelo.

Pomathimbo mpaka, okwa ti kutya ehangano olya kala nokudhengelwa oongodhi kaavali ya lulilwa mboka ye na omaluvalo gawo ga pikwa kiingangamithi, aavali taya kambadhala okukongela oyana naaholike yawo omakwatho opo ya ze muudhigu mbuka.

Mupya munene moshitopolwa kamu na omandiki gomazulonkalo.

“Onkalo oya nayipala. Aagundjuka unene yaamati otaya kwatwa ko kiingangamithi shoka hashi nayipike onkalo momagumbo nomoshigwana. Otatu kundana nokumona iihuna tayi longwa momagumbo, aagundjuka taya alaalaa momapandaanda nenge ya holama momagumbo yi ikalela nopoompito dhimwe oya hala nokwiikutha oomwenyo,” Namhadi a ti.

Okwi indile epangelo li tale monomola yotango kokutunga omandiki gomazulonkalo opo ya gandje omakwatho nomayakulo taga pumbiwa.

"Pokati mpoka, okwi indile aanambelewa yuundjolowele ya tume aantu hoka taku monika omakwatho nokupa oshilage mboka ya pumbwa okukwathwa meendelelo," okwa gwedha po.

Ehangano oli itula mo mokulonga oshigwana kombinga yiilanduli yokulongitha iingangamithi nokugandja omauyelele kombinga yokukeelela onkalo ndjoka, Namhadi a ti.

"Nonande ongawo, itatu vulu okwiidhimbika nkene sha simana noshe endelela tu kwathe mboka ya pikwa kiingangamithi. Otatu indile uuministeli wuundjolowele nomayakulo gopankalathano naakuthimbinga naaniimpwiyu yalwe opo ya katuke onkatu yomeendelelo. Muukumwe, otatu vulu oku shi pondola nokugandja etegameno nealudho kaagundjuka yetu,” okwa gwedha po.



Elongitho lyiingangamithi nolyiikolitha

Nonande Namibia okwa shaina omauvathanotsokumwe gopaigwana nogomoSADC gokukondolola elongitho lyiingangamithi, etulo miilonga lyago olya suwaka. Minista omukulu gwuundjolowele Kalumbi Shangula okwa kolekele kutya Namibia osho oshilongo shoka sha li hashi endele nokupitila iingangamithi, ashike mongashingeyi aagundjuka nuunona ohawu nu omapangwe.

Olopota yuuministeli wuundjolowele yomo2019 iingangamithi ngaashi ocannabis, omandrax nococaine oyo hayi longithwa nayi. Aagundjuka yoomvula 18 sigo 35 oyo haya hili omapangwe nokunwa iikolitha.

Nonande omauyelele gEhangano lyUundjolowele mUuyuni otaga ulike kutya okunwa iikolitha okwaa shuna pevi, okuza poolitela 4.24 momuntu gumwe mo1999 okuya poolitela 2.38 mo2019, Omapekapeko kombinga yUundjolowele noyOmwaalu gwaantu moshilongo otaga ulike kutya aantu oya tsikila nokunwa omalovu epitilila. Mokati kaalumentu yatano yatatu yomuyo oya nwa omalovu mokukalamwenyo kwawo omanga mokati kaakiintu yaali gumwe okwe shi ninga. Aagundjuka mboka oye li mepipi lyomimvo 15 sigo 49.



Ya hala okuyamukulwa

Aakwanezimo oya holola omaipulo gawo sho aapolisi yamwe oyo ye li melyenge lyokulanditha nokunwa omapangwe, unene tuu yomOndangwa. Aakwashigwana oya pula woo kutya omolwashike aalandithi yomapangwe mboka ye shiwike nawa ihe ihaya mangwa po, naapolisi otaya ningi po shike opo ya kandule po omukundu nguka gwomapangwe.

Sho onkalo tayi nayipala, oyendji otayi ti oya kanitha omukumo momikalo dhokukeelela nokumona epango. Sho pwaa na omakwatho golela, aakwanezimo yiihakanwa yiingangamithi ohaya kondjo nokukoolola epa lyawo.



*Ehokololo ndika olimwe lyomomahokololo kombinga yelongitho nayi lyiingangamithi moNamibia ka longekidhwa koshikundaneki shoNamibian Sun. Ngele ngoye nenge omupopepi nangoye okwa pikwa kiingangamithi nenge e li mezulonkalo, alikana kwathana natse monanguwi koemaila [email protected]

Comments

Namibian Sun 2025-08-04

No comments have been left on this article

Please login to leave a comment