Ehangano lyaaniilonga inali hala osystema yokunana koondjambi yi ze po
Amushanga ndjayi gwehangano lyaaniilonga lyoPublic Service Union of Namibia (PSUN) Ndjizuvee Haakuria okwa kondema ethaneko lyepangelo lyohulitha osystema onkulunkulu yokunanwa oshimaliwa kondjambi kwokwenekwene, ta ti otashi vulu okwe etela aaniilonga yepangelo ya kuthe omikuli dhaa li nawa noya kale taya nanwa iihohela yi li pombanda unene.
Okwa ti kutya omathaneko gokuhulitha po osystema ndjika otayi ti aaniilonga yepangelo otaya ka thiminikwa yi itaale oombanga odho dhi nane ko iimaliwa yaantu, oshinima shoka hasho naanaa tashi vulu okwiinekelwa notashi vulu okweeta omaudhigu ngaashi okukala moondjo sho omahangano gi ili nogi ili taga nana ko iimaliwa yago.
Shika okwe shi popi sha landula etseyitho lyUuministeli wIimaliwa lyokutya oli na omadhiladhilo gokuhulitha po osystema ndjika onkulunkulu (oomvula 20) momasiku 30 Novemba, etokolo ndjoka lya geyeka oshigwana naagandji yomikuli, mboka ye endjelela unene komulandu nguka okumona oshimaliwa shawo nokuungaunga naayakulwa yawo.
Haakuria okwa nyenyeta kutya omulandu ngoka gu li po ngashingeyi otagu longo nawa notagu longo muuwanawa waayehe.
“Kombinga yomapopyo gepangelo kutya omulandu nguka itagu iyutha kOveta yAaniilonga, itandi shi popile. Kape na omuntu ha pewa omukuli kuLetshego nge kuEntrépo, nenge ha ningi oshilyo shehangano lyaaniilonga, omanga inaa gandja eziminino pambapila kutya okwa pitika oshimaliwa shi kale hashi nanwa kondjambi ye. Kehe shimwe ohashi kala sha nyolwa pambapila,” okwa lombwele oshikundaneki shoNamibian Sun mOmaandaha.
Okwa ti uuministeli nau gandje omatompelo galwe sho wa halela omulandu nguka gu ze po.
“Ogwa kwatha oshimaliwa shi longithwe nawa kaaniilonga yepangelo nogwa kwathela omahangano haga gandja omikuli noshowo omahangano gaaniilonga ga kale po. Oshiholelwa, ohatu nana ko oshimaliwa shetu kondjambi yoshilyo shetu, shoka twe shi pumbwa, pwaa na omukundu gwasha. Onkene, otatu popile lela osystema ndjika yi kale po yaa ze po.”
Okwa gwedha po kutya nonande uuministeli otau ti owa ya moonkundathana naakuthimbinga ayehe, ehangano lyetu lyoPSUN kalya li lya hiwa koshigongi shoka.
“Shoka ndi shi, ehangano lyoPSUN inali hiywa nande koshigongi shUuministeli wIimaliwa kombinga yoshinima shoka. Ngiika pamwe oya yi moonkundathana nehangano lyaaniilonga lyoNamibia Public Workers Union (Napwu) molwomatompelo tu ga sheni, opamwe naakuthimbinga yalwe. Oshigongi shoka twi ile kusho osho shoka sha hiwa kuyakwetu nelalakano lyoku tu tseyithila shoka shi li po,” okwa ti.
Uuwanawa waayehe
Haakuria okwa dhenge omuthindo kutya osystema yokunanwa kondjambi oyi na omauwanawa ogendji onkene nayi kale po, inayi gumwa nande.
Okwa ti kutya okunanwa huka okwa kala po nale. “Pomathimbo ngeya, okwa li haku ningwa kuuministeli wowene, unene tuu oshimaliwa shomahangano gaaniilonga. Nonande ongawo, opwa li omapuko ogendji. Nda dhini okutumbula, onda li he vulu okutuma omaukwatya goshilyo shetu shoPSUN kuuministeli wiimaliwa, ashike oshilyo uuyelele washo inau ya ko kosystema, nosho tuu nosho tuu. Omaudhigu oga li ogendji,” okwa ti.
“Opo shi ende nawa, ehangano lyoAvril olya pewa oshinakugwanithwa shokunana ko iimaliwa mbika. Kehe ngoka e na okode yoonomola omulongo ngashingeyi ota vulu okutuma uuyelele we mwene. Oshiholelwa, ehangano lyoPSUN ohali tumu uuyelele wiilyo walyo mombelewa, nehangano lyoAvril tali longekidha okunana ko oshimaliwa kondjambi yomuniilonga. Sanlam naye osho ha ningi. Entrépo oshowo. Letshego ongashikwawo.”
Haakuria okwa fatulula woo kutya osystema oya tungwa po tayi vulu okukwashilipaleka kutya oshimaliwa shi vule poshititatu shimwe shondjambi yomuniilonga itashi vulu okunanwa ko, unene tuu mokufuta omikuli.
“Oshiholelwa, ngashingeyi, ngele omuniilonga okwa pewa omukuli kuEntrépo, nakugandja omukuli oku shi shi kutya oshimaliwa she ote shi mono, onkene omukuli nguka ogu li nawa. Shika oshe eta, ondjele yiihohela yi kale pevi, shoka hashi mbilipaleke nakugandji omukuli noshowo nakupewa omukuli.”
Uuwinayi owundji
Sho a pulwa a tye ko sha kutya ehangano lyaaniilonga li uvite ngiini molwomadhiladhilo gepangelo sho lya hala okuhulitha po osystema ndjika, Amushanga ndjai gwehangano lyaaniilonga lyoNamibia Public Workers Union (Napwu) Petrus Nevonga okwa ti oye li moonkundathana nepangelo opo ya mone ekandulopo lyomukundu tali mbilipalele omahangano gaaniilonga nuuministeli.
Omunawino momapekapeko ge na sha niipambele yaaniilonga Herbert Jauch okwa ti manga oshimaliwa inaashi nanwa ko, osha simana okukwashilipaleka kutya oshi li mondjila noitashi longithwa nayi. “Ope na ongamba kutya ingapi tayi vulu okunanwa kondjambi yomuniilonga. Oshikwawo, oshimaliwa nashi nanwe nawa nopethimbo; ngele hasho, edhina lyomuniilonga otali vulu okukaka ngele oshimaliwa osha ndopa okunanwa ko,” okwa ti.
“Onkene, osystema yi shi okwiinekelwa notayi endele pamwe nethimbo oya simana noonkondo, osystema ndjoka tayi pitike omalunduluko ga ningwe, nda dhini okutumbula, oshimaliwa shoka hashi nanwa ohashi lunduluka nenge omalunduluko kehe ngoka taga pumbwa okuningwa,” Jauch a fatulula.
“Pwaa na osystema yoludhi ndoka, mboka haya nanenwa ko oshimaliwa otashi vulika ya ye muudhigu wu vule oonkondo dhawo, ngaashi okwiindikwa nokutindwa ngele taya indile omikuli. Netompelo ndjoka osystema oya pumbiwa yi kale yi shi okwiinekelwa noya pewa epitikilo kunakunanwa oshimaliwa.”
Omukundu gwoshimaliwa
Konima yoshiwike shimwe, aaniilonga yepangelo oya holola omaiuvo gawo kombinga yomathaneko guuministeli wiimaliwa gokuhulitha po osystema yokunana oshimaliwa koondjambi mo 30 Novemba, ya tila kutya etokolo ndjoka otali ya tula mompumbwe onene yoshimaliwa.
Omapekapeko ga ningwa komalungula moshilongo ashihe ga ningwa komahangano Fin Fit Investment noAvril Payment Solutions oga konakona omaiuvo nomadhiladhilo, okumbilipalelwa kwaaniilonga yepangelo naashoka ya tegelela, sha pamba osystema ndjika nokuza po kwawo, noshowo omayele kombinga yomaihumbato gopashimaliwa, okuvula noompatolona dhokuungaunga noondjo.
Konyala iititatu ine (oopelesenda 72%) dhaakuthimbinga oya zimine kutya osystema ndjika ohayi kwatha aaniilonga yaa kuthe omikulu itaye dhi vulu, shoka tashi holola kutya osyetema ndjika ohayi gamene aayakulwa yawo.
Mokati kaakuthimbinga yoopelesenda 14% mboka ya tindi, oyendji oya gandja etompelo kutya omikuli itadhi vulika ohadhi gandjwa, okwaatala nawa uukwatya wanakupewa omukuli nenge onkalo tayi thiminike ya hehele natango oshimaliwa koonzo oonkwawo dhaa shi dhopamuthika.
Omapekapeko oga mono kutya iimaliwa mbyoka hayi nanwa koondjambi dhaaniilonga oyindji oyomikuli dhopaumwene (79.5%), taku landula oshimaliwa shomakwashilipaleko goansulansi (64.9%) noshimaliwa shomahangano gaaniilonga nenge omahangano galwe (33.6%), shoka tashi holola kutya osystema ndjika ohayi longithwa noonkondo kaaniilonga.
“Konyala aakuthimbinga ye li poopelesenda 70% oya holola kutya osystema yokunanwa huka ohayi pupaleke oonkalamwenyo dhawo mokulongitha oondjambi dhawo. Oyendji otaya ti ondjigilile ndjika neihumbato nawa ndika olye etithwa kosytema ndjoka, nonande yamwe yu uvite kutya osystema ndjika oye ya manga,” iizemo yepekapeko tayi ti.
Aakuthimbinga oya holola kutya okuhulitha po osystema ndjika otashi vulika ku ye moshipala okuvula kwawo okufuta omikuli dhawo notashi ngambeke oompito dhawo dhokupewa omikuli monakuyiwa.
Oshipotha sha tulwa mo
Oshiwike sha zi ko, ehangano lyoEntrépo Finance olya tula mo eindilo lyoshipotha shomeendelelo mOmpangu yoPombanda yaVenduka nelalakano lyokumweneka Uuministeli wIimaliwa waa hulithe po osystema yokunana iimaliwa koondjambi, osystema ndjoka hayi kwatha omikuli dhi nanwe koondjambi dhaaniilonga yepangelo.
Entrépo ota nyenyeta kutya etokolo lyuuministeli otali ka piyaganeke oompito dhokumona omikuli ndhoka tadhi vulika kaaniilonga yepangelo omayovi nomayovi notashi vulu okuya moshipala iilonga yehangano, mbyoka ye endjelela thiluthilu komukalo nguka gwokunana koondjambi.
Momikanda dhopaveta, omukuluntuwiliki gwehangano lyoEntrépo Jan Louw okwa ti omufango gwongeshefa yawo, ngoka hagu pitike ya gandje omikuli dhi li pevi nokumona mbala omikuli dhopaulumompumbwe ngele dhopaunamiti nenge dha pamba elongo, ogwa tungilwa thiluthilu kosystema ndjika.
Okwa ti kutya etokolo lyuuministeli otashi vulika li piyaganeke oomiliona N$300 ndhoka dha tulwa mo kaalongithipunguli, oshoka aalongithipunguli oya holola omaiuvo gawo kutya otashi vulika ehangano lyoEntrépo itali ka vula sha shampa osystema ndjika ya hulithwa po.
[email protected]
Okwa ti kutya omathaneko gokuhulitha po osystema ndjika otayi ti aaniilonga yepangelo otaya ka thiminikwa yi itaale oombanga odho dhi nane ko iimaliwa yaantu, oshinima shoka hasho naanaa tashi vulu okwiinekelwa notashi vulu okweeta omaudhigu ngaashi okukala moondjo sho omahangano gi ili nogi ili taga nana ko iimaliwa yago.
Shika okwe shi popi sha landula etseyitho lyUuministeli wIimaliwa lyokutya oli na omadhiladhilo gokuhulitha po osystema ndjika onkulunkulu (oomvula 20) momasiku 30 Novemba, etokolo ndjoka lya geyeka oshigwana naagandji yomikuli, mboka ye endjelela unene komulandu nguka okumona oshimaliwa shawo nokuungaunga naayakulwa yawo.
Haakuria okwa nyenyeta kutya omulandu ngoka gu li po ngashingeyi otagu longo nawa notagu longo muuwanawa waayehe.
“Kombinga yomapopyo gepangelo kutya omulandu nguka itagu iyutha kOveta yAaniilonga, itandi shi popile. Kape na omuntu ha pewa omukuli kuLetshego nge kuEntrépo, nenge ha ningi oshilyo shehangano lyaaniilonga, omanga inaa gandja eziminino pambapila kutya okwa pitika oshimaliwa shi kale hashi nanwa kondjambi ye. Kehe shimwe ohashi kala sha nyolwa pambapila,” okwa lombwele oshikundaneki shoNamibian Sun mOmaandaha.
Okwa ti uuministeli nau gandje omatompelo galwe sho wa halela omulandu nguka gu ze po.
“Ogwa kwatha oshimaliwa shi longithwe nawa kaaniilonga yepangelo nogwa kwathela omahangano haga gandja omikuli noshowo omahangano gaaniilonga ga kale po. Oshiholelwa, ohatu nana ko oshimaliwa shetu kondjambi yoshilyo shetu, shoka twe shi pumbwa, pwaa na omukundu gwasha. Onkene, otatu popile lela osystema ndjika yi kale po yaa ze po.”
Okwa gwedha po kutya nonande uuministeli otau ti owa ya moonkundathana naakuthimbinga ayehe, ehangano lyetu lyoPSUN kalya li lya hiwa koshigongi shoka.
“Shoka ndi shi, ehangano lyoPSUN inali hiywa nande koshigongi shUuministeli wIimaliwa kombinga yoshinima shoka. Ngiika pamwe oya yi moonkundathana nehangano lyaaniilonga lyoNamibia Public Workers Union (Napwu) molwomatompelo tu ga sheni, opamwe naakuthimbinga yalwe. Oshigongi shoka twi ile kusho osho shoka sha hiwa kuyakwetu nelalakano lyoku tu tseyithila shoka shi li po,” okwa ti.
Uuwanawa waayehe
Haakuria okwa dhenge omuthindo kutya osystema yokunanwa kondjambi oyi na omauwanawa ogendji onkene nayi kale po, inayi gumwa nande.
Okwa ti kutya okunanwa huka okwa kala po nale. “Pomathimbo ngeya, okwa li haku ningwa kuuministeli wowene, unene tuu oshimaliwa shomahangano gaaniilonga. Nonande ongawo, opwa li omapuko ogendji. Nda dhini okutumbula, onda li he vulu okutuma omaukwatya goshilyo shetu shoPSUN kuuministeli wiimaliwa, ashike oshilyo uuyelele washo inau ya ko kosystema, nosho tuu nosho tuu. Omaudhigu oga li ogendji,” okwa ti.
“Opo shi ende nawa, ehangano lyoAvril olya pewa oshinakugwanithwa shokunana ko iimaliwa mbika. Kehe ngoka e na okode yoonomola omulongo ngashingeyi ota vulu okutuma uuyelele we mwene. Oshiholelwa, ehangano lyoPSUN ohali tumu uuyelele wiilyo walyo mombelewa, nehangano lyoAvril tali longekidha okunana ko oshimaliwa kondjambi yomuniilonga. Sanlam naye osho ha ningi. Entrépo oshowo. Letshego ongashikwawo.”
Haakuria okwa fatulula woo kutya osystema oya tungwa po tayi vulu okukwashilipaleka kutya oshimaliwa shi vule poshititatu shimwe shondjambi yomuniilonga itashi vulu okunanwa ko, unene tuu mokufuta omikuli.
“Oshiholelwa, ngashingeyi, ngele omuniilonga okwa pewa omukuli kuEntrépo, nakugandja omukuli oku shi shi kutya oshimaliwa she ote shi mono, onkene omukuli nguka ogu li nawa. Shika oshe eta, ondjele yiihohela yi kale pevi, shoka hashi mbilipaleke nakugandji omukuli noshowo nakupewa omukuli.”
Uuwinayi owundji
Sho a pulwa a tye ko sha kutya ehangano lyaaniilonga li uvite ngiini molwomadhiladhilo gepangelo sho lya hala okuhulitha po osystema ndjika, Amushanga ndjai gwehangano lyaaniilonga lyoNamibia Public Workers Union (Napwu) Petrus Nevonga okwa ti oye li moonkundathana nepangelo opo ya mone ekandulopo lyomukundu tali mbilipalele omahangano gaaniilonga nuuministeli.
Omunawino momapekapeko ge na sha niipambele yaaniilonga Herbert Jauch okwa ti manga oshimaliwa inaashi nanwa ko, osha simana okukwashilipaleka kutya oshi li mondjila noitashi longithwa nayi. “Ope na ongamba kutya ingapi tayi vulu okunanwa kondjambi yomuniilonga. Oshikwawo, oshimaliwa nashi nanwe nawa nopethimbo; ngele hasho, edhina lyomuniilonga otali vulu okukaka ngele oshimaliwa osha ndopa okunanwa ko,” okwa ti.
“Onkene, osystema yi shi okwiinekelwa notayi endele pamwe nethimbo oya simana noonkondo, osystema ndjoka tayi pitike omalunduluko ga ningwe, nda dhini okutumbula, oshimaliwa shoka hashi nanwa ohashi lunduluka nenge omalunduluko kehe ngoka taga pumbwa okuningwa,” Jauch a fatulula.
“Pwaa na osystema yoludhi ndoka, mboka haya nanenwa ko oshimaliwa otashi vulika ya ye muudhigu wu vule oonkondo dhawo, ngaashi okwiindikwa nokutindwa ngele taya indile omikuli. Netompelo ndjoka osystema oya pumbiwa yi kale yi shi okwiinekelwa noya pewa epitikilo kunakunanwa oshimaliwa.”
Omukundu gwoshimaliwa
Konima yoshiwike shimwe, aaniilonga yepangelo oya holola omaiuvo gawo kombinga yomathaneko guuministeli wiimaliwa gokuhulitha po osystema yokunana oshimaliwa koondjambi mo 30 Novemba, ya tila kutya etokolo ndjoka otali ya tula mompumbwe onene yoshimaliwa.
Omapekapeko ga ningwa komalungula moshilongo ashihe ga ningwa komahangano Fin Fit Investment noAvril Payment Solutions oga konakona omaiuvo nomadhiladhilo, okumbilipalelwa kwaaniilonga yepangelo naashoka ya tegelela, sha pamba osystema ndjika nokuza po kwawo, noshowo omayele kombinga yomaihumbato gopashimaliwa, okuvula noompatolona dhokuungaunga noondjo.
Konyala iititatu ine (oopelesenda 72%) dhaakuthimbinga oya zimine kutya osystema ndjika ohayi kwatha aaniilonga yaa kuthe omikulu itaye dhi vulu, shoka tashi holola kutya osyetema ndjika ohayi gamene aayakulwa yawo.
Mokati kaakuthimbinga yoopelesenda 14% mboka ya tindi, oyendji oya gandja etompelo kutya omikuli itadhi vulika ohadhi gandjwa, okwaatala nawa uukwatya wanakupewa omukuli nenge onkalo tayi thiminike ya hehele natango oshimaliwa koonzo oonkwawo dhaa shi dhopamuthika.
Omapekapeko oga mono kutya iimaliwa mbyoka hayi nanwa koondjambi dhaaniilonga oyindji oyomikuli dhopaumwene (79.5%), taku landula oshimaliwa shomakwashilipaleko goansulansi (64.9%) noshimaliwa shomahangano gaaniilonga nenge omahangano galwe (33.6%), shoka tashi holola kutya osystema ndjika ohayi longithwa noonkondo kaaniilonga.
“Konyala aakuthimbinga ye li poopelesenda 70% oya holola kutya osystema yokunanwa huka ohayi pupaleke oonkalamwenyo dhawo mokulongitha oondjambi dhawo. Oyendji otaya ti ondjigilile ndjika neihumbato nawa ndika olye etithwa kosytema ndjoka, nonande yamwe yu uvite kutya osystema ndjika oye ya manga,” iizemo yepekapeko tayi ti.
Aakuthimbinga oya holola kutya okuhulitha po osystema ndjika otashi vulika ku ye moshipala okuvula kwawo okufuta omikuli dhawo notashi ngambeke oompito dhawo dhokupewa omikuli monakuyiwa.
Oshipotha sha tulwa mo
Oshiwike sha zi ko, ehangano lyoEntrépo Finance olya tula mo eindilo lyoshipotha shomeendelelo mOmpangu yoPombanda yaVenduka nelalakano lyokumweneka Uuministeli wIimaliwa waa hulithe po osystema yokunana iimaliwa koondjambi, osystema ndjoka hayi kwatha omikuli dhi nanwe koondjambi dhaaniilonga yepangelo.
Entrépo ota nyenyeta kutya etokolo lyuuministeli otali ka piyaganeke oompito dhokumona omikuli ndhoka tadhi vulika kaaniilonga yepangelo omayovi nomayovi notashi vulu okuya moshipala iilonga yehangano, mbyoka ye endjelela thiluthilu komukalo nguka gwokunana koondjambi.
Momikanda dhopaveta, omukuluntuwiliki gwehangano lyoEntrépo Jan Louw okwa ti omufango gwongeshefa yawo, ngoka hagu pitike ya gandje omikuli dhi li pevi nokumona mbala omikuli dhopaulumompumbwe ngele dhopaunamiti nenge dha pamba elongo, ogwa tungilwa thiluthilu kosystema ndjika.
Okwa ti kutya etokolo lyuuministeli otashi vulika li piyaganeke oomiliona N$300 ndhoka dha tulwa mo kaalongithipunguli, oshoka aalongithipunguli oya holola omaiuvo gawo kutya otashi vulika ehangano lyoEntrépo itali ka vula sha shampa osystema ndjika ya hulithwa po.
[email protected]



Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article