Aalongi mepandaanda natango konima yokuya komapulapulo olundjilundji
• Uuministeli otaku tiwa owo tau shongolitha elongo
Omunashipundi gwongundu hayi iythana ‘Oshana Unemployed Qualified Teachers’, Mariana Kambonde, oshiwike shika okwa ti nonande a ya komapulapulo gokukonga iilonga lwiikando ya konda 400, sigo okeluwa ndika ina mona natango iilonga. Kambonde gumwe gwomaalongi ethele ya pyokoka mbyoka ihaya longo, mboka ya ningi omunyanyo gwawo pOngulumambo yoPashitopolwa yaShana mEtiyali mOshakati.
“Otwa loloka,” Kambonde a ti. “Paungaye onda ya komapulapulo lwiikando yi vule 400 ihe kemanya ku za wo ontsi, inandi shi pondola natango.”
Omukandakemo ngoka gwa taambwa ko kaanambelewa pethimbo lyehololomadhiladhilo ogwa ti uuministeli elongo otau ndopa okutula miilonga omathaneko wa pewa ga nkene taku ungaungiwa nomukundu gwaalongi yaa na iilonga moshilongo.
Shi ikolela komukandakemo, aalongi ya konda 8 200 mboka ya piti uulongi wawo okuza mo2017 sigo 2023 natango kaye na iilonga, notaku tengenekwa kutya aalongi 3 000 otaya ka gwedha yakwawo mokukala yaa na iilonga pehulilo lyomvula ndjika.
“Otwi itaala kutya uuministeli welongo otau ndopeke oshilongo sho itau kutu aalongi mboka ya pyokoka,” omukandakemo tagu ti.
Omufango gwokukuta aalongi oyendji
Aalongi mboka ya li momunyanyo nguka otaya indile opo omapulapulo ga ze po uuna taku kutwa aalongi. Aalongi otaya nyenyeta kutya omulandu nguka tagu longithwa ngashingeyi ogwo einda nendangalati tali imbi aalongi ya kutwe.
Oya pula woo ku tulwe miilonga opolohalama yokukuta aalongi oyendji, opo ku ungaungiwe nuunona owundji mboka tau longwa komulongi gumwe mooskola dhomondoolopa.
Ethaneko olya gandjwa opo aalongi yaali ya tameke okulonga ondondo yimwe, moondondo dhopevi, omulongi gumwe ta longo iilongwa iikwawo omanga omulongi omukwawo ta longo mElaka lyevalelwamo.
Iinima yimwe mbyoka tayi pulwa ongaashi okukala nepeko lyomadhina gaalongi ayehe mboka yaa na iilonga, opo li kwathele mokulonga nuuyuki mokutuma aalongi ya ka longe kiitopolwa yi ili noyi ili.
Omunambelewa omukuluntu pitithi gOshitopolwa shaShana Teopolina Hamutumua, ngoka a taamba ko omukandakemo nguka, okwa kwashilipaleke ongundu yaalongi mbaka kutya omakemo gawo otaga ka tumwa kuuministeli welongo.
“Omukandakemo otagu ningi oshitopolwa shoonkundathana dhi li metifa sho tatu kambadhala okukandula po omukundu nguka okutala kegandjo lyelongo lyongushu nookoonzo ndhoka tu na,” Hamutumua a ti.
Omukundu gwa kitakana
Omunambelewa omukuluntu pitithi muuministeli welongo Erastus Haitengela okwe shi endulula natango oshiwike shika kutya aalongi yaa na iilonga natango okwo omukundu gwa kitakana gwa guma oshilongo ashihe.
Haitengela okwa ti kutya omwaalu gwaalongwantu otagu tsikile nokwiindjipala, ashike ooskola dhetu itadhi vulu okukuta aalongi ayehe, unenenene miilongwa nomiimpungulonga mbyoka yu udhagana, ngaashi moondondo dhopevi.
“Ekwatathano kali thike pamwe, aalongi mboka taya dheulwa naalongi mboka ya pumbiwa ya ka longe oskola,” Haitengela a fatulula.
Okwa gwedha po kutya iiputudhilo yelongo lyopombanda oyi indilwa yi dheule aailongi taya yalulwa miilongwa nomiimpungulonga mbyoka yu udhagana oshikwawo oshiketha hashi kwatha okufutila aailongi omailongo gawo osha pulwa shi talulule egandjo lyoshimaliwa shawo opo shi longithwe miilongwa niimpungulonga ya simana.
Nonande ooskola dhimwe dhomoondolopa odhi na aalongwa oyendji, ooskola dhimwe dhokiitopolwa yokuushayi odha pata molwokutembuka kwaantu okuza kiitopolwa yokuushayi yu uka moondoolopa nomolwomaitaalo ye na kombinga yelongo lyokiitopolwa lyokomikunda.
Ethaneko ‘lyokushonopeka omwaalu gwaalongwa yu udhagana monguluskola’
Okuungaungawa nokwaathikepamwe huka, uuministeli otau dhiladhila okulongitha ooskola ndhoka dha pata nenge dhi na uunona uushona, dhi ninge omandiki gelongo momidhingoloko dhetu nenge dhi kale nomihandjo opo dhi nane nokuhila aalongwa oyendji. Haitengela okwa holola kutya omatalulo guuministeli ga gwedhwa ngoka taga tsikile noshowo etungopo lyopolahalama yokushonopeka omwaalu gwaalongwa moongulu ndhoka dhu udhagana.
Ekandulo po lyomukundu lyopakathimbo, ngaashi uunona wumwe tau longwa ongula onene nuukwawo komatango, otali longithwa mpoka shi na uuningilo, ngaashi moondondo dhopevi, nonande halyo ekandulo po lyomukandu tali kalelele.
Nonande uuministeli otau kambadhala ngaa, aalongi mboka ya ningi omunyanyo oya ti ekwatho lyuuministeli otali ende kashona neshona unene okukandula po omukundu gwoludhi nduka.
Aahololimadhiladhilo oya ti kutya omaholomadhiladhilo otaga ka tsikila, sigo omalunduluko golela ga ningwa.
“Otwa loloka,” Kambonde a ti. “Paungaye onda ya komapulapulo lwiikando yi vule 400 ihe kemanya ku za wo ontsi, inandi shi pondola natango.”
Omukandakemo ngoka gwa taambwa ko kaanambelewa pethimbo lyehololomadhiladhilo ogwa ti uuministeli elongo otau ndopa okutula miilonga omathaneko wa pewa ga nkene taku ungaungiwa nomukundu gwaalongi yaa na iilonga moshilongo.
Shi ikolela komukandakemo, aalongi ya konda 8 200 mboka ya piti uulongi wawo okuza mo2017 sigo 2023 natango kaye na iilonga, notaku tengenekwa kutya aalongi 3 000 otaya ka gwedha yakwawo mokukala yaa na iilonga pehulilo lyomvula ndjika.
“Otwi itaala kutya uuministeli welongo otau ndopeke oshilongo sho itau kutu aalongi mboka ya pyokoka,” omukandakemo tagu ti.
Omufango gwokukuta aalongi oyendji
Aalongi mboka ya li momunyanyo nguka otaya indile opo omapulapulo ga ze po uuna taku kutwa aalongi. Aalongi otaya nyenyeta kutya omulandu nguka tagu longithwa ngashingeyi ogwo einda nendangalati tali imbi aalongi ya kutwe.
Oya pula woo ku tulwe miilonga opolohalama yokukuta aalongi oyendji, opo ku ungaungiwe nuunona owundji mboka tau longwa komulongi gumwe mooskola dhomondoolopa.
Ethaneko olya gandjwa opo aalongi yaali ya tameke okulonga ondondo yimwe, moondondo dhopevi, omulongi gumwe ta longo iilongwa iikwawo omanga omulongi omukwawo ta longo mElaka lyevalelwamo.
Iinima yimwe mbyoka tayi pulwa ongaashi okukala nepeko lyomadhina gaalongi ayehe mboka yaa na iilonga, opo li kwathele mokulonga nuuyuki mokutuma aalongi ya ka longe kiitopolwa yi ili noyi ili.
Omunambelewa omukuluntu pitithi gOshitopolwa shaShana Teopolina Hamutumua, ngoka a taamba ko omukandakemo nguka, okwa kwashilipaleke ongundu yaalongi mbaka kutya omakemo gawo otaga ka tumwa kuuministeli welongo.
“Omukandakemo otagu ningi oshitopolwa shoonkundathana dhi li metifa sho tatu kambadhala okukandula po omukundu nguka okutala kegandjo lyelongo lyongushu nookoonzo ndhoka tu na,” Hamutumua a ti.
Omukundu gwa kitakana
Omunambelewa omukuluntu pitithi muuministeli welongo Erastus Haitengela okwe shi endulula natango oshiwike shika kutya aalongi yaa na iilonga natango okwo omukundu gwa kitakana gwa guma oshilongo ashihe.
Haitengela okwa ti kutya omwaalu gwaalongwantu otagu tsikile nokwiindjipala, ashike ooskola dhetu itadhi vulu okukuta aalongi ayehe, unenenene miilongwa nomiimpungulonga mbyoka yu udhagana, ngaashi moondondo dhopevi.
“Ekwatathano kali thike pamwe, aalongi mboka taya dheulwa naalongi mboka ya pumbiwa ya ka longe oskola,” Haitengela a fatulula.
Okwa gwedha po kutya iiputudhilo yelongo lyopombanda oyi indilwa yi dheule aailongi taya yalulwa miilongwa nomiimpungulonga mbyoka yu udhagana oshikwawo oshiketha hashi kwatha okufutila aailongi omailongo gawo osha pulwa shi talulule egandjo lyoshimaliwa shawo opo shi longithwe miilongwa niimpungulonga ya simana.
Nonande ooskola dhimwe dhomoondolopa odhi na aalongwa oyendji, ooskola dhimwe dhokiitopolwa yokuushayi odha pata molwokutembuka kwaantu okuza kiitopolwa yokuushayi yu uka moondoolopa nomolwomaitaalo ye na kombinga yelongo lyokiitopolwa lyokomikunda.
Ethaneko ‘lyokushonopeka omwaalu gwaalongwa yu udhagana monguluskola’
Okuungaungawa nokwaathikepamwe huka, uuministeli otau dhiladhila okulongitha ooskola ndhoka dha pata nenge dhi na uunona uushona, dhi ninge omandiki gelongo momidhingoloko dhetu nenge dhi kale nomihandjo opo dhi nane nokuhila aalongwa oyendji. Haitengela okwa holola kutya omatalulo guuministeli ga gwedhwa ngoka taga tsikile noshowo etungopo lyopolahalama yokushonopeka omwaalu gwaalongwa moongulu ndhoka dhu udhagana.
Ekandulo po lyomukundu lyopakathimbo, ngaashi uunona wumwe tau longwa ongula onene nuukwawo komatango, otali longithwa mpoka shi na uuningilo, ngaashi moondondo dhopevi, nonande halyo ekandulo po lyomukandu tali kalelele.
Nonande uuministeli otau kambadhala ngaa, aalongi mboka ya ningi omunyanyo oya ti ekwatho lyuuministeli otali ende kashona neshona unene okukandula po omukundu gwoludhi nduka.
Aahololimadhiladhilo oya ti kutya omaholomadhiladhilo otaga ka tsikila, sigo omalunduluko golela ga ningwa.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article