Oskola yaNdama East moshipilili shopolotika
Aalongi aaiyambi iha ya futwa
Etango olya adhika opo lya yeluka nuungundu waanaskola otau monika mpaka naampeyaka, aanaskola otaya ende koompadhi dhowala montsi taya ende oshinano oshile ya ye koskola yaNdama East Primary School. Kaalongwa, nonande oskola yawo hayo naanaa yi li pamuthika, oya simana. Ashike miiwike twa zi, esimano ndika otali luudhikwa kopolitika nokengwangwano, naanambelewa taya ti “oskola kayi li paveta”. Komukuluntuskola Asser Ndara, oshikumungu shika osha fa ondjodhi. Ota dhimbulukwa nawa nkene oskola yaNdama East ya totwa po konima yoomvula oonshona, ya totwa po kaakwashigwana, naakwanepangelo oya li ye na owino musho. “Uuministeli owa li wu shi shi, mwene gwehala okwe tu pa eziminino, naanambelewa oya kala miigongi yetu. Otwa nyolithwa, ihe ngashingeyi opolitika otayi longithwa yi tu lyatele pevi, okwa lombwele oshikundaneki shoNamibia Sun oshiwike shika.
Omapenda melongo
Poskola poNdama East opu na aalongi 14 haya iyamba naaopaleki yaali. Ihaya futwa kepangelo, ohaya futwa omalupita kaavali, oyi iyambela owala elongo lyokanona Okanamibia. Yamwe yomaalongi mbaka omwa kwatelwa Johannes Shindimba, ngoka he ende oshinano shookilometa 12 esiku kehe okuya nokugaluka koskola ; Maria Hamutenya, ngoka ha zi koSauyemwa naDaniel Kasera, ngoka ha zi koTumweneni. Yamwe oye na uumbashu wawo popepi noskola. “Ihaya futwa nando osenda,” Ndara a fatulula. “ Oha ye shi ningile molwashoka uunona owa pumbwa okulongwa. Omathimbo gamwe aavali ohaye ya pe omeya nenge uusila wepungu, ashike haavali aayehe yi iyadha.” Ooskola oyi na aalongwa 600 okuza mokinda sigo Ondondo 6, yamwe yomuyo ohaya longelwa mongulu yimwe. Aalongwa ohaya longwa iilongwa mbyoka hayi longwa mooskola oonkwawo – Omwaalu, Oshiingilisa, oSocial studies, Omudhingolokolongnolife skills. “Otwa hala aalongwa yetu ya kale ponkatu yimwe naalongwa ayehe moshilongo,” Ndara a ti. Oongulu dhoskola odha dhengelwa po kaakwashigwana, nuunona owundji ohau kuutumba kiiti( omandangalati). Elunduluko monkalo yombepo nenge miikakothimbo ohali faulitha uunona. “Pethimbo lyomvula, ootundi ihadhi kala ko omolwiikungulu. Pethimbo lyuutalala, uutalala ohau kaleke oyendji momagumbo. Ashike aalongwa ope na ngaa mboka haya holoka kootundi esiku kehe, ngaashi naanaa mooskola adhihe,” omukuluntuskola a ti. Omulandu gwegandjo lyiitsa yaalongwa ogwa faathana naangoka hagu longithwa mooskola dhepangelo. Aalongwa ohaya nyola uututsu nomakonakono pehulilo lyoshikako nenge lyomumvo, ohaya pewa omadhewo niithigilwalongwa niitsa yawo ohayi ndhindhilikwa nokupungulwa. Oombapila dhomatembu gaalongwa ohadhi nyolwa nokushainwa kuNdara. “ Aalongwa yetu ohaya ka sikola koskola koNdama West nenge kooskola dhilwe shampa oondondo dha pu po poskola yetu, noonzapo dhawo ohadhi taambiwa ko,” okwa yelitha. “Onkene onda limbililwa kutya molwashoka ngashingeyi taku tiwa oskola kayi li paveta.”
‘Oskola ndjika oyi na oshilonga’
Kaavali, oskola ndjika oya kala thimba yi na ongodhi tayi kwatha. Elina Kangumbe, omuvali gwuunona utatu hau skola poskola yaNdama East, ota ti ando oskola ndjika kaya li po, ando uunona we ihau yi koskola. “Uunona wandje ohau skola poskola mpaka oshoka oskola yopuushiinda ndjoka yi li popepi oyi na uunona oundji- oyu udha ndo, oshikwawo itandi vulu oku wu fala kooskola dhokokule,” okwa ti. “Eeno, oongulu dhoskola hadho naanaa, ashike elongo otali pula komeho. Ngele oskola ndjika ota ye yi patitha, uunona wetu otau ningwa ngiini? Otatu ka kala muudhigu wu vule oonkondo dhetu.” Okankelo kaKangumbe, ke li mOndondo 2, oka hala ka ka ninge okapangi. “Esiku kehe oha ka penduka ka nyanyukwa mokuya kenongelo. Omathimbo gamwe oha zi ko koskola ka luudha, omathimbo gamwe oha zi ko ka lokwa, ashike iha faula nande. Ohokwe ndjoka nayi ulikile epangelo kutya oskola ndjika oyi na oshilonga,” Kangumbe a ti. Mwene gwomukunda, ngoka i indile opo kaa tumbulwe kedhina opo kaa ponokelwe, okwa koleke kutya oskola oya pewa ehala pazimino lye “Otwa li twa hala okukwatha uunona wetu. Kamunsela naye okwa li e na owino musho. Uuministeli wElongo nawo owa li wu shi shi. Ihe ngashingeyi sho taye shi ikala osha fa taya hindi aantu,” okwa ti. “Epangelo nali kandule po uudhigu mbuka, haku tu kondjitha.”
Aalongwa taya piti nawa
Nonande ya taalela omashongo, aanaskola otaya piti nawa noopelesenda 60%, aalongwa yamwe ohaya piti noopelesenda 70% sigo 79%. Aalongwa ohaya pewa oonzapo dhawo pehulilo lyoshikako kehe, naNdara oha kwashilipaleke kutya uuyelele mbuka owa pungulwa. “Shampa aalongwa taya tembuka po poskola, ohaya yi nomapeko gawo, ngaashi naanaa ooskola adhihe hadhi shi ningi,” okwa fatulula. “Ihatu dhana nelongo( nonakuyiwa) lyuunona wetu. Nonando ongawo, onkalo yoskola yetu oyo hayi tsu omukumo uunona wetu wu ilonge wa mana mo.”
Oompata kombinga yuukwatya woskola odha pimbile konima sho omuleli gwongundu yoAR leader Job Amupanda a talele po oskola nokunyana epangelo sho lye etha oskola ndjoka. Okuza mpoka, aakwanepangelo yongundu tayi pangele oya ti kutya oskola yaNdama East otayi longithwa papolitika, omanga aavali otaya ti epangelo otali dhana nonakuyiwa yuunona wawo. Ndara okwe ekelehi omapopyo kutya aalongi otaya monitha iihuna aavali. Otaya ti aalongwa ohaya futu oskola – ashike shoka kashi shi oshili. Aavali yamwe ohayi iyamba mokugandja okamaliwa okashona, ashike oyendji itaya vulu. Oshimpwiyu oshi li komapepe gaalongi mbaka ashike.” Monena, onakuyiwa yoskola inayi yela naanaa. Aalongwa oya tsikila nokuutuumba kiiti, aalongwa oya tsikila nokulonga neitulomo nonande ihaya mono ondjambi yi tya shoo kakele kokulonga uunona wawo nombili, naavali natango oye li momalimbililo. “Okanona Okanamibia oka pumbwa okulongwa – uuthemba wako,” Ndara a ti. “Okupatitha oskola ndika itaku hepeke aalongi. Ashike otaku monitha uunona iihuna.” [email protected]
Omapenda melongo
Poskola poNdama East opu na aalongi 14 haya iyamba naaopaleki yaali. Ihaya futwa kepangelo, ohaya futwa omalupita kaavali, oyi iyambela owala elongo lyokanona Okanamibia. Yamwe yomaalongi mbaka omwa kwatelwa Johannes Shindimba, ngoka he ende oshinano shookilometa 12 esiku kehe okuya nokugaluka koskola ; Maria Hamutenya, ngoka ha zi koSauyemwa naDaniel Kasera, ngoka ha zi koTumweneni. Yamwe oye na uumbashu wawo popepi noskola. “Ihaya futwa nando osenda,” Ndara a fatulula. “ Oha ye shi ningile molwashoka uunona owa pumbwa okulongwa. Omathimbo gamwe aavali ohaye ya pe omeya nenge uusila wepungu, ashike haavali aayehe yi iyadha.” Ooskola oyi na aalongwa 600 okuza mokinda sigo Ondondo 6, yamwe yomuyo ohaya longelwa mongulu yimwe. Aalongwa ohaya longwa iilongwa mbyoka hayi longwa mooskola oonkwawo – Omwaalu, Oshiingilisa, oSocial studies, Omudhingolokolongnolife skills. “Otwa hala aalongwa yetu ya kale ponkatu yimwe naalongwa ayehe moshilongo,” Ndara a ti. Oongulu dhoskola odha dhengelwa po kaakwashigwana, nuunona owundji ohau kuutumba kiiti( omandangalati). Elunduluko monkalo yombepo nenge miikakothimbo ohali faulitha uunona. “Pethimbo lyomvula, ootundi ihadhi kala ko omolwiikungulu. Pethimbo lyuutalala, uutalala ohau kaleke oyendji momagumbo. Ashike aalongwa ope na ngaa mboka haya holoka kootundi esiku kehe, ngaashi naanaa mooskola adhihe,” omukuluntuskola a ti. Omulandu gwegandjo lyiitsa yaalongwa ogwa faathana naangoka hagu longithwa mooskola dhepangelo. Aalongwa ohaya nyola uututsu nomakonakono pehulilo lyoshikako nenge lyomumvo, ohaya pewa omadhewo niithigilwalongwa niitsa yawo ohayi ndhindhilikwa nokupungulwa. Oombapila dhomatembu gaalongwa ohadhi nyolwa nokushainwa kuNdara. “ Aalongwa yetu ohaya ka sikola koskola koNdama West nenge kooskola dhilwe shampa oondondo dha pu po poskola yetu, noonzapo dhawo ohadhi taambiwa ko,” okwa yelitha. “Onkene onda limbililwa kutya molwashoka ngashingeyi taku tiwa oskola kayi li paveta.”
‘Oskola ndjika oyi na oshilonga’
Kaavali, oskola ndjika oya kala thimba yi na ongodhi tayi kwatha. Elina Kangumbe, omuvali gwuunona utatu hau skola poskola yaNdama East, ota ti ando oskola ndjika kaya li po, ando uunona we ihau yi koskola. “Uunona wandje ohau skola poskola mpaka oshoka oskola yopuushiinda ndjoka yi li popepi oyi na uunona oundji- oyu udha ndo, oshikwawo itandi vulu oku wu fala kooskola dhokokule,” okwa ti. “Eeno, oongulu dhoskola hadho naanaa, ashike elongo otali pula komeho. Ngele oskola ndjika ota ye yi patitha, uunona wetu otau ningwa ngiini? Otatu ka kala muudhigu wu vule oonkondo dhetu.” Okankelo kaKangumbe, ke li mOndondo 2, oka hala ka ka ninge okapangi. “Esiku kehe oha ka penduka ka nyanyukwa mokuya kenongelo. Omathimbo gamwe oha zi ko koskola ka luudha, omathimbo gamwe oha zi ko ka lokwa, ashike iha faula nande. Ohokwe ndjoka nayi ulikile epangelo kutya oskola ndjika oyi na oshilonga,” Kangumbe a ti. Mwene gwomukunda, ngoka i indile opo kaa tumbulwe kedhina opo kaa ponokelwe, okwa koleke kutya oskola oya pewa ehala pazimino lye “Otwa li twa hala okukwatha uunona wetu. Kamunsela naye okwa li e na owino musho. Uuministeli wElongo nawo owa li wu shi shi. Ihe ngashingeyi sho taye shi ikala osha fa taya hindi aantu,” okwa ti. “Epangelo nali kandule po uudhigu mbuka, haku tu kondjitha.”
Aalongwa taya piti nawa
Nonande ya taalela omashongo, aanaskola otaya piti nawa noopelesenda 60%, aalongwa yamwe ohaya piti noopelesenda 70% sigo 79%. Aalongwa ohaya pewa oonzapo dhawo pehulilo lyoshikako kehe, naNdara oha kwashilipaleke kutya uuyelele mbuka owa pungulwa. “Shampa aalongwa taya tembuka po poskola, ohaya yi nomapeko gawo, ngaashi naanaa ooskola adhihe hadhi shi ningi,” okwa fatulula. “Ihatu dhana nelongo( nonakuyiwa) lyuunona wetu. Nonando ongawo, onkalo yoskola yetu oyo hayi tsu omukumo uunona wetu wu ilonge wa mana mo.”
Oompata kombinga yuukwatya woskola odha pimbile konima sho omuleli gwongundu yoAR leader Job Amupanda a talele po oskola nokunyana epangelo sho lye etha oskola ndjoka. Okuza mpoka, aakwanepangelo yongundu tayi pangele oya ti kutya oskola yaNdama East otayi longithwa papolitika, omanga aavali otaya ti epangelo otali dhana nonakuyiwa yuunona wawo. Ndara okwe ekelehi omapopyo kutya aalongi otaya monitha iihuna aavali. Otaya ti aalongwa ohaya futu oskola – ashike shoka kashi shi oshili. Aavali yamwe ohayi iyamba mokugandja okamaliwa okashona, ashike oyendji itaya vulu. Oshimpwiyu oshi li komapepe gaalongi mbaka ashike.” Monena, onakuyiwa yoskola inayi yela naanaa. Aalongwa oya tsikila nokuutuumba kiiti, aalongwa oya tsikila nokulonga neitulomo nonande ihaya mono ondjambi yi tya shoo kakele kokulonga uunona wawo nombili, naavali natango oye li momalimbililo. “Okanona Okanamibia oka pumbwa okulongwa – uuthemba wako,” Ndara a ti. “Okupatitha oskola ndika itaku hepeke aalongi. Ashike otaku monitha uunona iihuna.” [email protected]



Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article