Ndeitunga moshipundi shuukuluntu natango
Kakukutu kOmatanga goPolisi e li moshipundi shevululuko nangoloneya omukulu gwoshitopolwa shaHangwena Sebastian Ndeitunga ota ti okwiilongekidha oku ka fudha po manga nokukala omunafaalama konima yokuyakula oshigwana shaNamibia ethimbo ele.
Oshikako shaNdeitunga opamwe noshoombushe miilonga ooyakwawo, kakele kaPijoo Nganate ngoloneya gwoshitopolwa shaMaheke, oshe ya pehulilo moshiwike sha zi ko sho Omupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah a ulike oongoloneye aape.
Kadiva Hamutumwa oye ngoloneya omupe gwOshitopolwa shaHangwena.
Moonkundathana noshikundaneki shaNamibian Sun mOlyomakaya, Ndeitunga okwa ti ota ka takamitha iimuna niitekulwanamwenyo ye ngaashi oondjuhwa, iikombo noongombe, okwa shendjula woo ta ti “ke na sho inaa longo”.
“Ohandi egeke etemo. Onda yile kombanda omushona nonda kondjela emanguluko lyoshilongo shetu. Onda pandula epangelo lyaNamibia sho li inekelele ndje iinakugwanithwa ya simana mbyoka nde yi longo nawa. Otandi ka fudha po ihe,” okwa ti.
Ndeitunga okwa taamba ko elangeko lyaHamutumwa, okwa gwedha po kutya okwiilongekidha oku mu yambidhidha ngele okwe mu pula ekwatho.
“Ondi hole oshilongo shetu. Otwa hala e shi endithe nawa. Esindano lye olyo esindano lyetweni atuheni,” Ndeitunga a ti, okwa gwedha po woo kutya ote mu kumagidha a kale nomakwatathano omawanawa noshitopolwa shaCunene moAngola opo iilongo mbika iyali yi kale noompito dhomahupilo ombwanawa koongamba dhaNamibia naAngola.
Mokutala kwaashoka a longa ongangoloneya, Ndeitunga oku uvite uugumbo sho a kwatha mokuhanganitha aakalimo yomoHangwena, nonande ongawo okwa zimine kutya otashi vulika pu na iilonga yimwe ine yi tsakanitha nokulonga nawa.
“Ofuka ihayi koonwa. Onda kambadhala, nangoloneya omupe ota ka tsikila mpoka nda hulile. Aakalimo yamwe yomoHangwena oya nyanyukilwa iilonga yandje,” okwa ti.
Oonzo tadhi nyangwanyangwa odha ya moshipala ehumokomeho
Ndeitunga okwa yematele oonzo tadhi nyangwanyangwa ndhoka tadhi yi moshipala ehumokomeho lyoshitopolwa shaHangwena, unene tuu kombinga yenota noopate oombwanwa kiitopolwa yokokulekule ngaashi Okongo, Epembe, Oshikunde, Omundaungilo nEenhana.
Okwa popi woo kombinga yolopota ompe yEhangano lyOmayalulo goPashigwanaNamibia, ndjoka tayi holola kutya oshitopolwa shaHangwena oshi na ondjele yokwaa na iilonga yi li pombandambanda, oopelesenda 52.8%, ya pilitlila unene pondjele yokwaa na iilonga moshilongo ashihe yoopelesenda 36.9%. Ondjele yokwaa na iilonga mokati kaagundjuka oyi li poopelesenda 44.4%.
“Oshe tu limbilika shili. Ondjele yokwaa na iilonga moshilongo ohayi endele pamwe noluhepo niinima iiwinayi ngaashi iimbuluma yi li pombanda, elongitho nayi lyomalovu niingangamithi noshowo epiyagano momadhiladhilo,” okwa ti.
Ndeitunga, oye a li nale Kakukutu kOmatanga goPolisi yaNamibia okuza 2005 - 2022, nokwa yi moshipundi shuukuluntu. Lwanima okwa ulikwa kunakusa Omupresidente Hage Geingob muNovemba 2023, opo a ninge ngoloneya gwoshitopolwa shaHangwena.
Aashana ya laleke Irimari
Pokati mpoka, elelo lyoshitopolwa shaShana olya holola olupandu lwawo kungoloneya omukulu Elia Irimari, oye mu hokolola kutya “omulumentu omudhiginini, omupopili gwetu, noku hole nehumokomeho.”
Aaniilonga pamwe naye oye mu pandula sho a yambula po oshitopolwa nokwa tula miilonga omathaneko noopolohalama dhi li muuwanawa woshitopolwa shaShana.
Ehogololo olyOmupresidente
Euliko lyoongoloneya kOmupresidente Nandi-Ndaitwah olya taambiwa ko koshigwana nomaiuvo ga yooloka, yamwe mboka inaye shi nyanyukilwa oya tumbula kutya ongoloneya owala gumwe omukulu a hogololululwa.
Omunawino miikwapolitika Rakkel Andreas okwa ti kutya omupresidente oye mwene ha hogolola oongoloneya mboka e wete ye na ondjodhi yimwe noshowo mboka i inekela kutya otaya ka tula miilonga omathaneko gOngundu tayi pangele komutunda ano koshigwana.
“Oshinima kashi na sha noku tula pevi oongoloneya mboka ya hogololelwe kuGeingob, ihe oshi na sha naamboka Omupresidente e wete taya vulu okukwashilipaleka kutya omukandauvaneko gwongundu yoSwapo ogwa tulwa miilonga nawa kiitopolwa niitopolwa,” Andreas a ti.
Okwa ndhindhilike woo kutya molwomahogololo gookamunsela ngoka twa taalela, euliko lyoongoloneya aagundjuka miitopolwa ngaashi Ohangwena, Oshana nOmusati otashi vulika lya ningwa nelalakano okuhila nokunana aagundjuka ya ka hogolole.
Oshitsa sha simana
Graham Hopwood, omukuluntuwiliki gwehangano lyoInstitute for Public Policy and Research (IPPR), okwa ti kutya omupresidente oku na oonkondo dhokuhogolola oongoloneya mboka a hala, onkene oongoloneya aakulu inaye shi kutha ko kutya oye na okuhogolololululwa owala.
Hopwood okwa ti kutya opolitika osho yi li ngaaka: shampa kwe ya epangelo epe, ohali ya nomalunduluko mwa kwatelwa naaleli aape.
“Oshinenenima ooshika kutya iinakugwanithwa noonkondo dhoongoloneya nomalelo giitopolwa odha yooloka. Otwa pumbwa okufala omayakulo popepi noshigwana nokulongitha uudemokoli, shoka tashi ti otwa pumbwa oku pa omalelo giitopolwa iinakugwanithwa noonkondo dha gwedhwa po. Iinima mbyoka oyo na tu popyeni sho twa taalela omahogololo gookamunsela,” okwa ti.
Omupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah okwa ti okwa pewa oonkondo kekotampango opo a hogolole oongoloneya, onkene oongoloneya aakulu inaya kala yu uvite kutya oye na owala okuhogololululwa.
Oshikako shaNdeitunga opamwe noshoombushe miilonga ooyakwawo, kakele kaPijoo Nganate ngoloneya gwoshitopolwa shaMaheke, oshe ya pehulilo moshiwike sha zi ko sho Omupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah a ulike oongoloneye aape.
Kadiva Hamutumwa oye ngoloneya omupe gwOshitopolwa shaHangwena.
Moonkundathana noshikundaneki shaNamibian Sun mOlyomakaya, Ndeitunga okwa ti ota ka takamitha iimuna niitekulwanamwenyo ye ngaashi oondjuhwa, iikombo noongombe, okwa shendjula woo ta ti “ke na sho inaa longo”.
“Ohandi egeke etemo. Onda yile kombanda omushona nonda kondjela emanguluko lyoshilongo shetu. Onda pandula epangelo lyaNamibia sho li inekelele ndje iinakugwanithwa ya simana mbyoka nde yi longo nawa. Otandi ka fudha po ihe,” okwa ti.
Ndeitunga okwa taamba ko elangeko lyaHamutumwa, okwa gwedha po kutya okwiilongekidha oku mu yambidhidha ngele okwe mu pula ekwatho.
“Ondi hole oshilongo shetu. Otwa hala e shi endithe nawa. Esindano lye olyo esindano lyetweni atuheni,” Ndeitunga a ti, okwa gwedha po woo kutya ote mu kumagidha a kale nomakwatathano omawanawa noshitopolwa shaCunene moAngola opo iilongo mbika iyali yi kale noompito dhomahupilo ombwanawa koongamba dhaNamibia naAngola.
Mokutala kwaashoka a longa ongangoloneya, Ndeitunga oku uvite uugumbo sho a kwatha mokuhanganitha aakalimo yomoHangwena, nonande ongawo okwa zimine kutya otashi vulika pu na iilonga yimwe ine yi tsakanitha nokulonga nawa.
“Ofuka ihayi koonwa. Onda kambadhala, nangoloneya omupe ota ka tsikila mpoka nda hulile. Aakalimo yamwe yomoHangwena oya nyanyukilwa iilonga yandje,” okwa ti.
Oonzo tadhi nyangwanyangwa odha ya moshipala ehumokomeho
Ndeitunga okwa yematele oonzo tadhi nyangwanyangwa ndhoka tadhi yi moshipala ehumokomeho lyoshitopolwa shaHangwena, unene tuu kombinga yenota noopate oombwanwa kiitopolwa yokokulekule ngaashi Okongo, Epembe, Oshikunde, Omundaungilo nEenhana.
Okwa popi woo kombinga yolopota ompe yEhangano lyOmayalulo goPashigwanaNamibia, ndjoka tayi holola kutya oshitopolwa shaHangwena oshi na ondjele yokwaa na iilonga yi li pombandambanda, oopelesenda 52.8%, ya pilitlila unene pondjele yokwaa na iilonga moshilongo ashihe yoopelesenda 36.9%. Ondjele yokwaa na iilonga mokati kaagundjuka oyi li poopelesenda 44.4%.
“Oshe tu limbilika shili. Ondjele yokwaa na iilonga moshilongo ohayi endele pamwe noluhepo niinima iiwinayi ngaashi iimbuluma yi li pombanda, elongitho nayi lyomalovu niingangamithi noshowo epiyagano momadhiladhilo,” okwa ti.
Ndeitunga, oye a li nale Kakukutu kOmatanga goPolisi yaNamibia okuza 2005 - 2022, nokwa yi moshipundi shuukuluntu. Lwanima okwa ulikwa kunakusa Omupresidente Hage Geingob muNovemba 2023, opo a ninge ngoloneya gwoshitopolwa shaHangwena.
Aashana ya laleke Irimari
Pokati mpoka, elelo lyoshitopolwa shaShana olya holola olupandu lwawo kungoloneya omukulu Elia Irimari, oye mu hokolola kutya “omulumentu omudhiginini, omupopili gwetu, noku hole nehumokomeho.”
Aaniilonga pamwe naye oye mu pandula sho a yambula po oshitopolwa nokwa tula miilonga omathaneko noopolohalama dhi li muuwanawa woshitopolwa shaShana.
Ehogololo olyOmupresidente
Euliko lyoongoloneya kOmupresidente Nandi-Ndaitwah olya taambiwa ko koshigwana nomaiuvo ga yooloka, yamwe mboka inaye shi nyanyukilwa oya tumbula kutya ongoloneya owala gumwe omukulu a hogololululwa.
Omunawino miikwapolitika Rakkel Andreas okwa ti kutya omupresidente oye mwene ha hogolola oongoloneya mboka e wete ye na ondjodhi yimwe noshowo mboka i inekela kutya otaya ka tula miilonga omathaneko gOngundu tayi pangele komutunda ano koshigwana.
“Oshinima kashi na sha noku tula pevi oongoloneya mboka ya hogololelwe kuGeingob, ihe oshi na sha naamboka Omupresidente e wete taya vulu okukwashilipaleka kutya omukandauvaneko gwongundu yoSwapo ogwa tulwa miilonga nawa kiitopolwa niitopolwa,” Andreas a ti.
Okwa ndhindhilike woo kutya molwomahogololo gookamunsela ngoka twa taalela, euliko lyoongoloneya aagundjuka miitopolwa ngaashi Ohangwena, Oshana nOmusati otashi vulika lya ningwa nelalakano okuhila nokunana aagundjuka ya ka hogolole.
Oshitsa sha simana
Graham Hopwood, omukuluntuwiliki gwehangano lyoInstitute for Public Policy and Research (IPPR), okwa ti kutya omupresidente oku na oonkondo dhokuhogolola oongoloneya mboka a hala, onkene oongoloneya aakulu inaye shi kutha ko kutya oye na okuhogolololululwa owala.
Hopwood okwa ti kutya opolitika osho yi li ngaaka: shampa kwe ya epangelo epe, ohali ya nomalunduluko mwa kwatelwa naaleli aape.
“Oshinenenima ooshika kutya iinakugwanithwa noonkondo dhoongoloneya nomalelo giitopolwa odha yooloka. Otwa pumbwa okufala omayakulo popepi noshigwana nokulongitha uudemokoli, shoka tashi ti otwa pumbwa oku pa omalelo giitopolwa iinakugwanithwa noonkondo dha gwedhwa po. Iinima mbyoka oyo na tu popyeni sho twa taalela omahogololo gookamunsela,” okwa ti.
Omupresidente Netumbo Nandi-Ndaitwah okwa ti okwa pewa oonkondo kekotampango opo a hogolole oongoloneya, onkene oongoloneya aakulu inaya kala yu uvite kutya oye na owala okuhogololululwa.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article