Oshikondo shopaumwene nashi imange kumwe mokukondjitha uulingilingi
JANA-MARI SMITH
Oshikondo shopaumwene shaNamibia sha hangana noshiitulamo otashi vulu okudhana onkandangala onene mokukondjitha iilonga yuulingilingi nuukombunda, nokweeta polweela elongo lyuulingilingi, okupitila poonkatu dhawo dhongeshefa niilonga.
Molopota ompe yoInstitute for Public Policy Research (IPPR) omushangi Johan Coetzee, okwa popi kutya oshikondo shopaumwene otashi vulu okudhana onkandangala onene ngele oshiisimaneke nokutokola okutula pomahala omukalo gwokukondjitha uulingilingi miilyo yawo nokuninga omahwahwameko gekondjitho lyuulingilingi mokati kayo.
Olopota ndjoka oya holola kutya moNamibia, uulingilingi otawu etithwa unene okuzilila koshikondo shopaumwene shoka tashi e ta po omwaka nompito opo ku longwe lyuulingilingi, sho iilyo yimwe po tayi longitha omukalo ngoka mokwiimonena omauwanawa.
“Aanambelewa moombelewa dhepangelo otaya pewa oombumbo nomahangano taga futu oombumbo opo ga vule okuhupa paiyemo,” olopota ndjoka yaholola.
Okugwedha komahwahwameko gozero-tolerance ngoka ga tulwa po kepangelo, omahangano gopaumwene oga pumbwa okutala unene komilandu dhiilonga nokuthiminika epangelo opo li yambulepo egandjo lyomayakulo dhingi moombelewa dhoshigwana.
Olopota ndjoka oya tsikile kutya pakutala kondjele yonkalo yiipotha yuulingilingi muule womimvo dha piti, otashi ulike kutya uulingilingi otawu dhana onkandangala moNamibia, na owa ninga oshitopolwa shonkalo yesiku nomuthigululwakalo, apehe ngele omepangelo nenge omiikondo yopaumwene.
Uulingilingi tawu dhana onkandangala unene moshikondo yopaumwene, oombumbo, omagano oshowo omikalo dhilwe tadhi longithwa.
Nonando uulingilingi otawu holoka muuyuni awuhe, owa lunda noonkondo miilongo mbyoka opo tayi putuka molwaashoka otawu gumu unene aathigona, mboka inaya mona elongo oshowo iilema.
Natango uulingilingi otawu yi moshipala egandjo lyomayakulo gepangelo, okuyonagula omidhingoloko oshowo okuya moshipala omayambukepo nomapungulo.
Olopota oya tsikile kutya uukayamukulwwa pangeshefa otawu dhana woo onkandangala onene mokuhwahwameka uulingilingi, nonkalo ndjoka kayi shi ombwaanawa okuyeleka nonkalo yeliko lyoshilongo ngaashi Namibia.
Omathigathano gopangeshefa oga pumbiwa okuhwahwamekwa.
Coetzee moshinyolwa she okwa tsikile kutya AaNamibia nayo otaya hwahwameke onkalo ndjoka tayi kondjithwa, mokutula pombanda noonkondo oondando shoka tashi etitha efutitho lyaalandi oondando dhili pombanda noonkondo.
Olopota ndjoka oya tothamo omwaalu gwiiputudhilo yimwe po mbyoka ya tseyika kutya ngele tashi ya kuulingilingi oyo dhingi.
Iiputudhilo mbyoka oya kwatelamo oombelewa dhiihohela, oombelewa dhomafutilo moshikondo shomatembu, oombelewa dhomayalulo gopashimaliwa, oombelewa dhootendela oshowo oombelewa dhooprograma dhokugandja uuwanawa koshigwana.
Omusholondondo ngoka ogwa kwatela mo oombelelwa dhomayakulo nekondololo lyiikondo megandjo lyookota nenge oomikanda pitiko ngashi moshikondo shoohi, omalweendo, etumo lyiinima pondje neeto lyiinima moshilongo, oomina oshowo iikondo yilwe.
Omushangi ngoka okwa tsikile kutya oshikondo shepangelo kashi na eyambidhidho ngele olyopapolotika okuza koshikondo shopaumwene mekondjitho lyuulingilingi, paku indika oohandimwe ya longithe uulinglingi okupitila momahangano gawo.
Iitsa ya gandjwa mbyoka tayi vulu okulongithwa mekeelelo lyuulingilingi okuhulitha po egandjo lyomayambidhidho giiyemo nomagano okuza kiikondo yopaumwene okuya koongundu dhopolotika, okutotapo omahwahwameko gokukondjitha uulingilingi oshowo oongundu ndhoka dhi na omalalakano gokukondjitha uulingilingi.
Natango oshikondo shopaumwen nashi yambidhidhe okomisi yokukondjitha uulingilingi ano oAnti-Corruption Commission mokuninga omahwahwameko gokuyanda nokuya moshipala uulingilingi.
Coetzee okwa tsu omuthindo kutya oshikondo shopaumwene oshi na oonkondo dhokulundulula onkalo ngele tashi ya konkalo yokukondjitha uulingilingi, pakundungika iilyo yawo nkene ku na okwiihumbatwa mekondjitho ndyoka. Okwa pula opo oshikondo shoka shi gandje woo omayele nokulongela kumwe nepangelo meningo lyoompango nomisindalandu ndhoka tadhi pumbiwa mokulwitha uulingilingi.
Oshikondo shopaumwene shahangana otashi vulu okuthiminika epangelo opo ku hulithepo iilonga yuukombunda nuulingilingi miikondo yepangelo.
Oshikondo shopaumwene shaNamibia sha hangana noshiitulamo otashi vulu okudhana onkandangala onene mokukondjitha iilonga yuulingilingi nuukombunda, nokweeta polweela elongo lyuulingilingi, okupitila poonkatu dhawo dhongeshefa niilonga.
Molopota ompe yoInstitute for Public Policy Research (IPPR) omushangi Johan Coetzee, okwa popi kutya oshikondo shopaumwene otashi vulu okudhana onkandangala onene ngele oshiisimaneke nokutokola okutula pomahala omukalo gwokukondjitha uulingilingi miilyo yawo nokuninga omahwahwameko gekondjitho lyuulingilingi mokati kayo.
Olopota ndjoka oya holola kutya moNamibia, uulingilingi otawu etithwa unene okuzilila koshikondo shopaumwene shoka tashi e ta po omwaka nompito opo ku longwe lyuulingilingi, sho iilyo yimwe po tayi longitha omukalo ngoka mokwiimonena omauwanawa.
“Aanambelewa moombelewa dhepangelo otaya pewa oombumbo nomahangano taga futu oombumbo opo ga vule okuhupa paiyemo,” olopota ndjoka yaholola.
Okugwedha komahwahwameko gozero-tolerance ngoka ga tulwa po kepangelo, omahangano gopaumwene oga pumbwa okutala unene komilandu dhiilonga nokuthiminika epangelo opo li yambulepo egandjo lyomayakulo dhingi moombelewa dhoshigwana.
Olopota ndjoka oya tsikile kutya pakutala kondjele yonkalo yiipotha yuulingilingi muule womimvo dha piti, otashi ulike kutya uulingilingi otawu dhana onkandangala moNamibia, na owa ninga oshitopolwa shonkalo yesiku nomuthigululwakalo, apehe ngele omepangelo nenge omiikondo yopaumwene.
Uulingilingi tawu dhana onkandangala unene moshikondo yopaumwene, oombumbo, omagano oshowo omikalo dhilwe tadhi longithwa.
Nonando uulingilingi otawu holoka muuyuni awuhe, owa lunda noonkondo miilongo mbyoka opo tayi putuka molwaashoka otawu gumu unene aathigona, mboka inaya mona elongo oshowo iilema.
Natango uulingilingi otawu yi moshipala egandjo lyomayakulo gepangelo, okuyonagula omidhingoloko oshowo okuya moshipala omayambukepo nomapungulo.
Olopota oya tsikile kutya uukayamukulwwa pangeshefa otawu dhana woo onkandangala onene mokuhwahwameka uulingilingi, nonkalo ndjoka kayi shi ombwaanawa okuyeleka nonkalo yeliko lyoshilongo ngaashi Namibia.
Omathigathano gopangeshefa oga pumbiwa okuhwahwamekwa.
Coetzee moshinyolwa she okwa tsikile kutya AaNamibia nayo otaya hwahwameke onkalo ndjoka tayi kondjithwa, mokutula pombanda noonkondo oondando shoka tashi etitha efutitho lyaalandi oondando dhili pombanda noonkondo.
Olopota ndjoka oya tothamo omwaalu gwiiputudhilo yimwe po mbyoka ya tseyika kutya ngele tashi ya kuulingilingi oyo dhingi.
Iiputudhilo mbyoka oya kwatelamo oombelewa dhiihohela, oombelewa dhomafutilo moshikondo shomatembu, oombelewa dhomayalulo gopashimaliwa, oombelewa dhootendela oshowo oombelewa dhooprograma dhokugandja uuwanawa koshigwana.
Omusholondondo ngoka ogwa kwatela mo oombelelwa dhomayakulo nekondololo lyiikondo megandjo lyookota nenge oomikanda pitiko ngashi moshikondo shoohi, omalweendo, etumo lyiinima pondje neeto lyiinima moshilongo, oomina oshowo iikondo yilwe.
Omushangi ngoka okwa tsikile kutya oshikondo shepangelo kashi na eyambidhidho ngele olyopapolotika okuza koshikondo shopaumwene mekondjitho lyuulingilingi, paku indika oohandimwe ya longithe uulinglingi okupitila momahangano gawo.
Iitsa ya gandjwa mbyoka tayi vulu okulongithwa mekeelelo lyuulingilingi okuhulitha po egandjo lyomayambidhidho giiyemo nomagano okuza kiikondo yopaumwene okuya koongundu dhopolotika, okutotapo omahwahwameko gokukondjitha uulingilingi oshowo oongundu ndhoka dhi na omalalakano gokukondjitha uulingilingi.
Natango oshikondo shopaumwen nashi yambidhidhe okomisi yokukondjitha uulingilingi ano oAnti-Corruption Commission mokuninga omahwahwameko gokuyanda nokuya moshipala uulingilingi.
Coetzee okwa tsu omuthindo kutya oshikondo shopaumwene oshi na oonkondo dhokulundulula onkalo ngele tashi ya konkalo yokukondjitha uulingilingi, pakundungika iilyo yawo nkene ku na okwiihumbatwa mekondjitho ndyoka. Okwa pula opo oshikondo shoka shi gandje woo omayele nokulongela kumwe nepangelo meningo lyoompango nomisindalandu ndhoka tadhi pumbiwa mokulwitha uulingilingi.
Oshikondo shopaumwene shahangana otashi vulu okuthiminika epangelo opo ku hulithepo iilonga yuukombunda nuulingilingi miikondo yepangelo.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article