Omategelelo noHIV tayi teya po aanona moNamibia
Namibia okwa taalela omukundu omunene gwomategelelo oshowo ekwato lyomukithi gwoHIV mokati kaanona ye, unene miitopolwa yaKavango mbyoka ya dhengwa odhimbo onene komaupyakadhi ngoka.
Shoka osha kolekwa kuVeronica Theron, omugandjimayele gopautekinika mOmbelewa yOmunyekadhi gwOshilongo, ngoka a popi woo kutya moshitopolwa shaKunene omakwatathano gopahole pokati komapupi ga yooloka ogeli oshinima sha lundalala na osha tambulwako.
“Aanaskola ohaya zi momagumbo naavali yawo ihe oyeli momakwatathano gopaihole. Aanaskola mboka oyeli moondondo onti 10, 11 oshowo 12 nenge aashona nokuli. Ohaya yi koskola na oye na aanona pamwe. Omakwatathano ngoka otaga kwatelwa komeho komiyonena oshowo elongitho lyiikolitha niingangamithi. Otatu popi kombinga yaanona mboka haya yi kooskola,” Theron a popi.
Okwa popi kutya aanaskola yamwe ohaya zi pamwe onga aahokanathani nonando kape na uunzapo wondjokana.
Theron okwa popi ngaaka sha landula omutumba gwoonkundathaa dhomayambulepo pokati kaantu haya mono iiyemo yopokati miilongo yomUumbugantu waAfrica.
Oonkundathana ndhoka odha longekidhwa koUnited Nations Population Fund (UNFPA) na otadhi tala uene kongushu yonkalaamwenyo nuuwanawa waakiintu oshowo aanona aashona.
Omunambelewa omukomeho gwoUNFPA moshitopolwa shomuuninginino oshowo muumbugantu waAfrica, Dr Julitta Onabanjo, okwa popi kutya omategelelo mokati kaanona aashona oge li ga londa noonkondo pombanda.
Okwa tsikile kutya omaupyakadhi pethimbo lyomategelelo nenge pethimbo lyomapulumutho osho tashi etitha woo omaso mokati kaanona yoomvula dhopokati unene aakadhona, omanga ombuto yoHIV/Aids nayo yi li oshipotha tashi etitha omaso mokati kaanona mboka.
Okwa tsikile kutya okanona kokakadhona kamwe komuunona une otaka dhigi po oskola muAfrica lyomuumbugantu omolwa etegelelo.
“Namibia okwa lopotwa e na omwaalu gwomategelelo mokati kaanona yoomvula dhopokati gu li pombanda miilongo yomuumbugantu, kwa yelekwa kutya aanona yahetatu yomaanona 100 yomvula dhoo 15 sigo 19.”
Omunyekadhi gwaNamibia, Monica Geingos okwa tsu omuthindo kutya omikalo nomaihumbato inaga lunduluka.
“Onda hala okupopya kombinga yegameno. Onda hala okupopya kombinga yomadhilaadhilo molwaashoka aagandji yomayakulo kaye na uuyelele mboka, omolwa omaitaalo onakuziwa hoka ya za. Ngele otu na omupangi ngoka okanona koomvula 15 taka yi kuye opo ka pewe iingambekithi yoluvalo ihe oku na eitaalo ndyoka kutya aantu aashona naya yande okuya momilalo nena otatu kala nuupyakadhi.”
Okwa hololwa kutya aanona yaakadhona yoomvula dhopokati oshowo aanyasha aakiintu oya gumwa noonkondo kombuto yoHIV.
Aanona yaakadhona ye li po 4 500 mwakwatelwaa aanyasha aakiintu otaku popi taya kwatwa kombuto kehe oshiwike omanga etata lyaantu taya lumbu nombuto ndjoka muuyuni yeli aakalimo yomuumbugantu waAfrica, pahapu dhaOnabanjo.
JEMIMA BEUKES
“Aanaskola ohaya zi momagumbo naavali yawo ihe oyeli momakwatathano gopaihole. Aanaskola mboka oyeli moondondo onti 10, 11 oshowo 12 nenge aashona nokuli. Ohaya yi koskola na oye na aanona pamwe. Omakwatathano ngoka otaga kwatelwa komeho komiyonena oshowo elongitho lyiikolitha niingangamithi. Otatu popi kombinga yaanona mboka haya yi kooskola,” Theron a popi.
Okwa popi kutya aanaskola yamwe ohaya zi pamwe onga aahokanathani nonando kape na uunzapo wondjokana.
Theron okwa popi ngaaka sha landula omutumba gwoonkundathaa dhomayambulepo pokati kaantu haya mono iiyemo yopokati miilongo yomUumbugantu waAfrica.
Oonkundathana ndhoka odha longekidhwa koUnited Nations Population Fund (UNFPA) na otadhi tala uene kongushu yonkalaamwenyo nuuwanawa waakiintu oshowo aanona aashona.
Omunambelewa omukomeho gwoUNFPA moshitopolwa shomuuninginino oshowo muumbugantu waAfrica, Dr Julitta Onabanjo, okwa popi kutya omategelelo mokati kaanona aashona oge li ga londa noonkondo pombanda.
Okwa tsikile kutya omaupyakadhi pethimbo lyomategelelo nenge pethimbo lyomapulumutho osho tashi etitha woo omaso mokati kaanona yoomvula dhopokati unene aakadhona, omanga ombuto yoHIV/Aids nayo yi li oshipotha tashi etitha omaso mokati kaanona mboka.
Okwa tsikile kutya okanona kokakadhona kamwe komuunona une otaka dhigi po oskola muAfrica lyomuumbugantu omolwa etegelelo.
“Namibia okwa lopotwa e na omwaalu gwomategelelo mokati kaanona yoomvula dhopokati gu li pombanda miilongo yomuumbugantu, kwa yelekwa kutya aanona yahetatu yomaanona 100 yomvula dhoo 15 sigo 19.”
Omunyekadhi gwaNamibia, Monica Geingos okwa tsu omuthindo kutya omikalo nomaihumbato inaga lunduluka.
“Onda hala okupopya kombinga yegameno. Onda hala okupopya kombinga yomadhilaadhilo molwaashoka aagandji yomayakulo kaye na uuyelele mboka, omolwa omaitaalo onakuziwa hoka ya za. Ngele otu na omupangi ngoka okanona koomvula 15 taka yi kuye opo ka pewe iingambekithi yoluvalo ihe oku na eitaalo ndyoka kutya aantu aashona naya yande okuya momilalo nena otatu kala nuupyakadhi.”
Okwa hololwa kutya aanona yaakadhona yoomvula dhopokati oshowo aanyasha aakiintu oya gumwa noonkondo kombuto yoHIV.
Aanona yaakadhona ye li po 4 500 mwakwatelwaa aanyasha aakiintu otaku popi taya kwatwa kombuto kehe oshiwike omanga etata lyaantu taya lumbu nombuto ndjoka muuyuni yeli aakalimo yomuumbugantu waAfrica, pahapu dhaOnabanjo.
JEMIMA BEUKES
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article