Eshangitho lyomaso pashinanena otali landulako
Konima sho kwa tulwa miilonga omulandu gwokushangitha omavalo mUuministeli wIikwameni nOmatembu, tagu ithanwa e-birth notification system, uuministeli mboka otawu pangele okutula miilonga omulandu gwa faathana tagu ithanwa e-death notification system.
Uunona wa thika po- 42 154 wuli kohi yomvula yimwe owa shangitwa okupitila momulandu ngoka, muule womvula ya piti. Omwaalu ngoka ogwa kalela po oopresenda 60 dhaanona mboka ya valwa, omanga aanona ya thika po- 60 854 yashangithwa kwalata. Ominista yIikwameni nOmatembu, Pendukeni Iivula-Ithana, okwa popi kutya, sha landula sho kwa tulwa miilonga omulandu gwokushangitha omavalo gaanona pashinanena ngoka tagu ithanwa e-birth registration nokanona hoka inaka shangithwa nena itaka ka vula okumona uuthemba welongo oshowo onkalonawa. “Shangitheni uunona weni mbala konima yomavalo, oshi li uuthemba wokanona na oshili oshinakugwanithwa shoye onga omuvali.” Omulandu ngoka otagu ka tulwa miilonga moshipangelo sha Windhoek Central Hospital oshowo moKatutura State Hospital muJuni gwo2017. MuJuli gwo-2017, osheendo shaanambelewa otaya ka ninga omapekaapeko moshipangelo shEenhana nOrundu nokonima omulandu ngoka otagu ka tulwa miilonga miipangelo ayihe yepangelo. Iivula-Ithana okwa popi kutya omanga epangelo tali longo nuudhiginini opo omulandu ngoka gu tulwe miilonga miipangelo ayihe yepangelo, iipangelo yopaumwene nayo nayi kuthe ombinga momahwahwameko ngoka opo yi vule okutula miilonga woo omulandu ngoka. “Onda nyanyukwa okuuva kutya oshipangelo shaRhino Park Private Hospital osha pula uuministeli opo wu tule omulandu ngoka miipangelo yawo. Ngashiingeyi otatu longele kumwe noshipangelo shoka opo tu tule miilonga etsokumwe metulo miilonga lyomulandu ngoka mombelewa yoshipangelo shoka opo ku yandwe omikweyo omileelaka miipangelo shaKatutura naWindhoek Central Hospital.” Pahapu dhaminista, eshangitho lyomavalo kwa lata osho shimwe shomiinima mbyoka tayi shunitha monima okwaadha omalalakano goUnited Nations Sustainable Development Goals, ngoka taga utha okugandja uukwashigwana wopaveta kaantu ayehe okuya mo-2030. Okwa popi kutya muule woomvula dha piti, uuministeli owa longitha iimaliwa oyindji omolwa omashangitho gaantu mboka kaya li ye na uukwashigwana moshilongo, molwaashoka oya shangithwa kwalata. Omolwa omukundu ngoka, uuministeli owa tula miilonga omulandu gwokushangitha oonzapo dhomavalo miipangelo mo-2008, naashoka osha hwepopalitha eshangitho lyoonzapo dhomavalo. Iivula-Ithana okwa popi kutya omusindalandu ngoka otagu shangitha omavalo agehe ngoka taga lopotwa miipangelo koNational Population Registration System (NPRS). Okwa tsikile kutya eshangitho lyoludhi ndyoka nokugandja uuyelele mboka otashi ka kwathela moompangela dhepangelo moshikondo shuundjolowele, elongo, omagumbo, omeya, onkalonawa, oompito dhiilonga, uunamapya noshotuu.
Minista okwa popi kutya ngele okanona ka ke na onzapo yevalo nena,itaka vulu okushangithwa moskola nenge ka mone eyambidhidho lyopashimaliwa okuza kepangelo.
Okwa tsikile kutya ngele uunona kawu na omikanda dhuukwashigwana ndhoka tadhi ulike uumbangi woomvula dhawo nena otawu vulu okuya moshiponga shoondjokana omanga yeli aanona aashona oshowo iinima yilwe ngaashi okukutwa miilonga onga aakwiita niinima yilwe mbyoka tayi tula moshiponga oonkalamwenyo dhaanona. Minista okwa popi kutya ngele aanona kaye na oonzapo dhomavalo otashi ningitha oshidhigu etulululo lyaanona mboka oontauki nenge okukonga aanona mboka ya topolwa noofamili dhawo. Uuministeli otawu longo neitulomo mokwaadha omalalakano gawo gokugandja omayakulo ga dhengambanda kaakwashigwaa oshowo meshangitho lyomavalo gaanona ayehe. Omusindalandu ngoka tagu longithwa kuuministeli ogo gwotango muAfrika.
ELLANIE SMIT
Uunona wa thika po- 42 154 wuli kohi yomvula yimwe owa shangitwa okupitila momulandu ngoka, muule womvula ya piti. Omwaalu ngoka ogwa kalela po oopresenda 60 dhaanona mboka ya valwa, omanga aanona ya thika po- 60 854 yashangithwa kwalata. Ominista yIikwameni nOmatembu, Pendukeni Iivula-Ithana, okwa popi kutya, sha landula sho kwa tulwa miilonga omulandu gwokushangitha omavalo gaanona pashinanena ngoka tagu ithanwa e-birth registration nokanona hoka inaka shangithwa nena itaka ka vula okumona uuthemba welongo oshowo onkalonawa. “Shangitheni uunona weni mbala konima yomavalo, oshi li uuthemba wokanona na oshili oshinakugwanithwa shoye onga omuvali.” Omulandu ngoka otagu ka tulwa miilonga moshipangelo sha Windhoek Central Hospital oshowo moKatutura State Hospital muJuni gwo2017. MuJuli gwo-2017, osheendo shaanambelewa otaya ka ninga omapekaapeko moshipangelo shEenhana nOrundu nokonima omulandu ngoka otagu ka tulwa miilonga miipangelo ayihe yepangelo. Iivula-Ithana okwa popi kutya omanga epangelo tali longo nuudhiginini opo omulandu ngoka gu tulwe miilonga miipangelo ayihe yepangelo, iipangelo yopaumwene nayo nayi kuthe ombinga momahwahwameko ngoka opo yi vule okutula miilonga woo omulandu ngoka. “Onda nyanyukwa okuuva kutya oshipangelo shaRhino Park Private Hospital osha pula uuministeli opo wu tule omulandu ngoka miipangelo yawo. Ngashiingeyi otatu longele kumwe noshipangelo shoka opo tu tule miilonga etsokumwe metulo miilonga lyomulandu ngoka mombelewa yoshipangelo shoka opo ku yandwe omikweyo omileelaka miipangelo shaKatutura naWindhoek Central Hospital.” Pahapu dhaminista, eshangitho lyomavalo kwa lata osho shimwe shomiinima mbyoka tayi shunitha monima okwaadha omalalakano goUnited Nations Sustainable Development Goals, ngoka taga utha okugandja uukwashigwana wopaveta kaantu ayehe okuya mo-2030. Okwa popi kutya muule woomvula dha piti, uuministeli owa longitha iimaliwa oyindji omolwa omashangitho gaantu mboka kaya li ye na uukwashigwana moshilongo, molwaashoka oya shangithwa kwalata. Omolwa omukundu ngoka, uuministeli owa tula miilonga omulandu gwokushangitha oonzapo dhomavalo miipangelo mo-2008, naashoka osha hwepopalitha eshangitho lyoonzapo dhomavalo. Iivula-Ithana okwa popi kutya omusindalandu ngoka otagu shangitha omavalo agehe ngoka taga lopotwa miipangelo koNational Population Registration System (NPRS). Okwa tsikile kutya eshangitho lyoludhi ndyoka nokugandja uuyelele mboka otashi ka kwathela moompangela dhepangelo moshikondo shuundjolowele, elongo, omagumbo, omeya, onkalonawa, oompito dhiilonga, uunamapya noshotuu.
Minista okwa popi kutya ngele okanona ka ke na onzapo yevalo nena,itaka vulu okushangithwa moskola nenge ka mone eyambidhidho lyopashimaliwa okuza kepangelo.
Okwa tsikile kutya ngele uunona kawu na omikanda dhuukwashigwana ndhoka tadhi ulike uumbangi woomvula dhawo nena otawu vulu okuya moshiponga shoondjokana omanga yeli aanona aashona oshowo iinima yilwe ngaashi okukutwa miilonga onga aakwiita niinima yilwe mbyoka tayi tula moshiponga oonkalamwenyo dhaanona. Minista okwa popi kutya ngele aanona kaye na oonzapo dhomavalo otashi ningitha oshidhigu etulululo lyaanona mboka oontauki nenge okukonga aanona mboka ya topolwa noofamili dhawo. Uuministeli otawu longo neitulomo mokwaadha omalalakano gawo gokugandja omayakulo ga dhengambanda kaakwashigwaa oshowo meshangitho lyomavalo gaanona ayehe. Omusindalandu ngoka tagu longithwa kuuministeli ogo gwotango muAfrika.
ELLANIE SMIT
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article