Pohamba a pula eyambidhidho lyaanafaalama moshilongo
Pethimbo lyoshituthipito shaailongi miiputudhilo yaUnam monooli yoshilongo, omupresidende nale Hifikepunye Pohamba okwa popi kombinga yompumbwe yomayambidhidho gaanafaalama aashona monooli.
Omuleli nale oshowo chancellor gwoUniversity of Namibia (Unam) ngoka ta thigi po oshipundi, Hifikepunye Pohamba, okwa pula iiputudhilo moshilongo yi gandje omakwatho kaanafaalama aashona.
Pohamba, okwa tseyitha woo kutya oshikako she onga chancellor gwaUnam otashi thiki pehulilo muNovemba gwonuumvo nadhoka okwe dhi popi mOngwediva oshiwike sha piti.
Omapopyo gaPohamba oga ningwa pethimbo mpoka aanafaalama monooli taya nyenyeta kutya epangelo itali ya tala.
Aanamapya mboka oya popi kutya kaye na mpoka taya landitha iilongomwa yawo yomomapya niikunino yawo sho epangelo lya ndopa okupitika iiputudhilo yepangelo yi vule okulanda iilongomwa yawo nonando epangelo otali ya tsu omukumo ya pungule iimaliwa yawo muunafaalama.
“Ondali nda nyanyukwa noonkondo sho nda talelepo opoloyeka yaKalimbeza Rice Project moKavango West. Aanafaalama mboka otaya longo olwishi oluwanawa ihe onda uvu nayi sho nda lombwelwa kutya aanangeshefa inaya hala okulanda olwishi ndoka nokuyambidhidha aanafaalama mboka. Shoka natango otashi ningilwa aanafaalama mboka taya longo iihape ya yooloka momudhingoloko nguka,” Pohamba a popi.
Pohamba okwa popi kutya otaka pula epangelo opo iiputudhilo ayihe yepangelo yi tameke okuyambidhidha aanafaalama mboka. Okwa pandula woo oshikondo shoondholongo kutya ohashi longo iikulya yasho yene.
“Omolwashike wu na okulanda pondje yoshilongo iinima mbyoka hayi longwa moshilongo shaandjeni?Otwa pumbwa okuyambidhidha aantu yetu. Otandi ka popya nepangelo opo li tameke okulongitha iilongomwa yaakwashigwana yomoshilongo.”
Aanafaalama mboka taya longo kohi yoopoloyeka dhepangelo, aanafaalama yopaumwene oshowo mboka taya longo kohi yoFarmers Union (NNFU), ayehe taya longele monooli oya popi kutya iiputudhilo yepangelo otayi ya tongola.
Oya popi kutya epangelo olya toto po oAgro-Marketing and Trading Agency (AMTA) moRundu oshowo mOngwediva opo andola ku yambulwepo iikunwa yawo ihe AMTA naye ke na ongeshefa niinima yawo ohayi ningilemo nayi moompungulilo dhaAMTA.
Oya popi kutya omalanditho gaNamibia oguudha iinima ya za pondje yoshilongo unene moSouth Afrika oshowo moofaalama dhoongeshefa moshilongo.
Olushandja Farmers Association, ongundu yaanafaalama yopaumwene pOndama yaLushandja oshowo oNNFU, oya popi kutya iiputudhilo yepangelo ngaashi omihandjo, iipangelo noondholongo ihayi yambidhidha aanafaalama mboka.
Oya popi kutya omahangano ngoka haga gandja iikulya kiiputudhilo mbyoka ohaga landa iikulya pondje yoshilongo nenge kaanafaalama mboka yeli meni lyomusinda omutiligane.
Menindjela gwomalanditho moAMTA Sackeus Enkono, okwa tsu kumwe naanafaalama yomOlushandja.
“Aanafaalama ohaya e ta iilongomwa yawo kutse opo tuya landithile nena oshi li oshinakugwanithwa shomahangano ngoka haga gandja iikulya kepangelo opo ya lande okuza kutse ihe ohaya ka landa owala iinima yawo kaanafaalama yomeni lyomusinda omutiligane nenge koSouth Afrika. Shika otashi shunitha pevi aanafaalama yetu mboka taya longo iinima ya faathana ihe itaya pewa eyambidhidho,” Enkono ta ti.
Okwa tsikile kutya opo iinima kayi ningile nayi moompungulilo dhawo nena aanafaalaa mboka ohaya ka landitha momatala nokukala ishewe taya iyeke ookastoma nookastoma dhawo ndhoka dhili aalandithi nale yomomapandaanda. Aanafaalama yoGreen Scheme otaya mono omayambidhidha gopashimaliwa okuza kepangelo oshowo omayambidhidho galwe ihe oyeli muupyakadhi wafaathana naamboka yomOlushandja. Monena otaya longo owala omatama, oonyasha niinima yilwe opo ya vule okukalnditha momapandanda.
Aanafaalama yoNNFU miitopolwa ngaashi Zambezi, Kavango East noWest, Ohangwena, Oshana, Oshikoto, Omusati naKunene oya tsakanene mOngwediva omvula ya piti na oya popi kutya oya pumbwa ehala lyokulongela onyama yawo ihe otaya uvithwa nayi kuMeatco.
Pahapu dhawo, Meatco okwa totwapo kompango yopaliamende opo a vule okugandja omakwatho kaanafaalama mboka ihe ngashiingeyi ehangano ndyoka otali longo onga ehangano lyopaumwene.
Oya lundile ehangano ndyoka kutya otali gandja owala uuwanawa kaanafaaalama yomuumbugantu womusinda omutiligane na olya simaneka owala etumo lyonyama momalanditho gopondje ihe kali na ko nasha nomalanditho gomoshilongo.
ILENI NANDJATO
Omuleli nale oshowo chancellor gwoUniversity of Namibia (Unam) ngoka ta thigi po oshipundi, Hifikepunye Pohamba, okwa pula iiputudhilo moshilongo yi gandje omakwatho kaanafaalama aashona.
Pohamba, okwa tseyitha woo kutya oshikako she onga chancellor gwaUnam otashi thiki pehulilo muNovemba gwonuumvo nadhoka okwe dhi popi mOngwediva oshiwike sha piti.
Omapopyo gaPohamba oga ningwa pethimbo mpoka aanafaalama monooli taya nyenyeta kutya epangelo itali ya tala.
Aanamapya mboka oya popi kutya kaye na mpoka taya landitha iilongomwa yawo yomomapya niikunino yawo sho epangelo lya ndopa okupitika iiputudhilo yepangelo yi vule okulanda iilongomwa yawo nonando epangelo otali ya tsu omukumo ya pungule iimaliwa yawo muunafaalama.
“Ondali nda nyanyukwa noonkondo sho nda talelepo opoloyeka yaKalimbeza Rice Project moKavango West. Aanafaalama mboka otaya longo olwishi oluwanawa ihe onda uvu nayi sho nda lombwelwa kutya aanangeshefa inaya hala okulanda olwishi ndoka nokuyambidhidha aanafaalama mboka. Shoka natango otashi ningilwa aanafaalama mboka taya longo iihape ya yooloka momudhingoloko nguka,” Pohamba a popi.
Pohamba okwa popi kutya otaka pula epangelo opo iiputudhilo ayihe yepangelo yi tameke okuyambidhidha aanafaalama mboka. Okwa pandula woo oshikondo shoondholongo kutya ohashi longo iikulya yasho yene.
“Omolwashike wu na okulanda pondje yoshilongo iinima mbyoka hayi longwa moshilongo shaandjeni?Otwa pumbwa okuyambidhidha aantu yetu. Otandi ka popya nepangelo opo li tameke okulongitha iilongomwa yaakwashigwana yomoshilongo.”
Aanafaalama mboka taya longo kohi yoopoloyeka dhepangelo, aanafaalama yopaumwene oshowo mboka taya longo kohi yoFarmers Union (NNFU), ayehe taya longele monooli oya popi kutya iiputudhilo yepangelo otayi ya tongola.
Oya popi kutya epangelo olya toto po oAgro-Marketing and Trading Agency (AMTA) moRundu oshowo mOngwediva opo andola ku yambulwepo iikunwa yawo ihe AMTA naye ke na ongeshefa niinima yawo ohayi ningilemo nayi moompungulilo dhaAMTA.
Oya popi kutya omalanditho gaNamibia oguudha iinima ya za pondje yoshilongo unene moSouth Afrika oshowo moofaalama dhoongeshefa moshilongo.
Olushandja Farmers Association, ongundu yaanafaalama yopaumwene pOndama yaLushandja oshowo oNNFU, oya popi kutya iiputudhilo yepangelo ngaashi omihandjo, iipangelo noondholongo ihayi yambidhidha aanafaalama mboka.
Oya popi kutya omahangano ngoka haga gandja iikulya kiiputudhilo mbyoka ohaga landa iikulya pondje yoshilongo nenge kaanafaalama mboka yeli meni lyomusinda omutiligane.
Menindjela gwomalanditho moAMTA Sackeus Enkono, okwa tsu kumwe naanafaalama yomOlushandja.
“Aanafaalama ohaya e ta iilongomwa yawo kutse opo tuya landithile nena oshi li oshinakugwanithwa shomahangano ngoka haga gandja iikulya kepangelo opo ya lande okuza kutse ihe ohaya ka landa owala iinima yawo kaanafaalama yomeni lyomusinda omutiligane nenge koSouth Afrika. Shika otashi shunitha pevi aanafaalama yetu mboka taya longo iinima ya faathana ihe itaya pewa eyambidhidho,” Enkono ta ti.
Okwa tsikile kutya opo iinima kayi ningile nayi moompungulilo dhawo nena aanafaalaa mboka ohaya ka landitha momatala nokukala ishewe taya iyeke ookastoma nookastoma dhawo ndhoka dhili aalandithi nale yomomapandaanda. Aanafaalama yoGreen Scheme otaya mono omayambidhidha gopashimaliwa okuza kepangelo oshowo omayambidhidho galwe ihe oyeli muupyakadhi wafaathana naamboka yomOlushandja. Monena otaya longo owala omatama, oonyasha niinima yilwe opo ya vule okukalnditha momapandanda.
Aanafaalama yoNNFU miitopolwa ngaashi Zambezi, Kavango East noWest, Ohangwena, Oshana, Oshikoto, Omusati naKunene oya tsakanene mOngwediva omvula ya piti na oya popi kutya oya pumbwa ehala lyokulongela onyama yawo ihe otaya uvithwa nayi kuMeatco.
Pahapu dhawo, Meatco okwa totwapo kompango yopaliamende opo a vule okugandja omakwatho kaanafaalama mboka ihe ngashiingeyi ehangano ndyoka otali longo onga ehangano lyopaumwene.
Oya lundile ehangano ndyoka kutya otali gandja owala uuwanawa kaanafaaalama yomuumbugantu womusinda omutiligane na olya simaneka owala etumo lyonyama momalanditho gopondje ihe kali na ko nasha nomalanditho gomoshilongo.
ILENI NANDJATO
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article