Omusinda omutiligane nagu ninge oshitopolwa shOmutumba gwEvi
Omakonaakono ga ningwa koshifokudneki shoNamibian Sun oga holola kutya okutameka momvula yo 2015, Angola okwa zimine opo ku tungwe odhalate ya nuninwa okukeelela iimuna yi pite oongamba dhaNamibia naAngola, moonkambadhala dhokuhulitha po omusinda omutiligane moNamibia.
Ø Nonando ngaaka omusinda ngoka nagu kuthw epo nuukeka
JEMIMA BEUKES
Okwa ningwa omaindilo koshigwana, opo aatseyinawa yaAngola yapewe ehiyo yo ya vule oku kala ya kutha ombinga momutumba gwevi ngoka ta gu ningwa moNamibia, opo ku vule okukundathanwa omusinda omustiligane.
Okwa monika woo kutya natango oshimaliwa sha thika poomiliyona 30 osha nuninwa okulonga odhalate yoongamba yoshinano shookilometa 50 yomoshinano shookilometa 450, pokati kiilongo mbika iyali.
Nonando ongaaka iimaliwa mbyoka oya tulwa owala pomishangwa ihe aakomeho yopoloyeka ndjoka inaya mona natango iimaliwa mbyoka.
Omusinda omutiligane ngoka gwa tseyika woo nedhina Veterinary Cordon Fence (VCF) oongamba ndhoka dha topolako oshitopolwa shopokati nuumbugantu woshilongo okuza koshitopolwa shonooli yoshilongo, na ogwa nuninwa okukondolola omikuthi dhiimuna ngaashi ngoka gwekondo nelaka.
Sho a ningilwa omapulo, Dr Albertina Shilongo, Deputy Chief of Epidemiology, Import and Export Control muuministeli wuunamapya okwa tindi okuyamukula ngele iimaliwa mbyoka otayi ka gandja mbala opo opoloyeka ndjoka yi tameke okulongwa.
Okwa popi kutya ngele odhalate ndjoka oya tulwa po, nena omusinda omutiligane otagu vulu okukuthwa po.
Okwa popi kutya otaku ka kala owala taku tulwa miilonga omakondololo uuna kwa tukuka omukithi gwontumba.
Omukomeho gwehwahwameko lyoLandless People’s Movement (LPM), Bernadus Swartbooi okwa pula opo Namibia a hiye komutumba gwevi omutiyali moshilongo omalelo gaAngola opo ga vule okukala oshitopolwa shoonkundathana dhekutho po lyomusinda omutiligane.
LPM okwa popi kutya okwa pumbiwa okuhiwa omalelo gaAngola opo ga uveko omaupyakadhi ngoka ga taalela oshigwana onga oshizemo shomusinda ngoka, yo ya pulakene woo kutya omusinda ngoka ogwa tulilwa po shike.
Aatseyinawa moshikondo shuunamapya oya holola kutya okwa pumbwa okuningwa endungiko kutya omusinda ngoka ina gu tulwa po onga etopolo lyaNamibia.
Natango oya popi kutya Namibia otashi vulika a ka kanithe ongeshefa ye yonyama momalanditho gopauyuni ngaashi moEuropa ngele omusindalandu ngoka ogwa kuthwa po inaku landulwa omilandu dhomondjila.
Wallie Roux, omutseyinawa guunamapya moshilongo okwa popi kutya omusinda ngoka kagu shi uukoloni ihe ogwa tulwa po opo ku vule okugamenwa Namibia okuza ketaandelo lyomikithi dhiimuna uuna kwa tukuka omikithi dhoka.
Roux okwa yelitha kutya omusinda ngoka otagu vulu okukuthwa po ngele Angoka okwa pewa onkatu yopaundjolowele wiimuna ngaashi ndjoka ya pewa Namibia, oshinima shoka a popi kutya itashi vulu okuningwa manga nenge monakuyiwa yopopepi.
Omalelo gaAngola oga lundilwa kutya itaga kutha ko esimano lyokukeelela omikithi dhiimuna, nokweetela Namibia etaandelo lyomikithi ndhoka, unene ekondo nelaka.
Roux okwa tsikile kutya opwa pumbwa okutulwa odhalate yoongamba okuza momulonga gwaZambezi sigo okefuta nongele okwa lopota oshipotha shimwe shomukithi gwekondo nelaka nena oshilongo otashi kanitha oshindji momalanditho gopondje yoshilongo.
Omauwanawa
Klaus Schade okwa holola kutya ngele omusinda ngoka ogwa kuthwapo nena shoka otashi ka gandja ompito ombwaanawa yomalanditho miilongo ngaashi EU, China, USA.
Nonando ongaaka okwa popi kutya ongushu yonyama ndjoka oya pumbwa okukala ngaashi tashi pulwa miipumbiwa yomalanditho ngoka.
Schade okwa tsikile kutya ekutho po lyomusinda ngoka otali utha kutya okwa pumbwa okutulwa odhalate oongamba pokati kaNamibia naAngola, ndjoka tayi ka gamena Namibia okuza ketaandelo lyomikithi ndhoka.
Okwa tsikile kutya etulepo lyodhalate ndjoka otali ka patela pondje aanafaalama Aanamibia mboka haya litha iimuna yawo meni lyaAngola, nokuetitha woo ompumbwe yuulithilo moshilongo, naashoka otashi ka etitha opo ku shunithwe pevi lyomwaalu gwiimuna.
Monena aanafaalama owala yomeni lyomusinda omutiligane ya pitikwa okutuma oonyama dhawo momalandithoo gopondje.
Ominista nale yOkakomisi kOompangela dhepangelo, Tom Alweendo okwa li naye a pula ekutho po lyomusinda ngoka opo ku vule okugandjwa ompito yongeshefa kaanangeshefa ayehe moshilongo.
Nonando ongaaka Alweendo okwa li a popi kutya ekuthopo lyomusinda ngoka olya pumbwa okuningwa nuukeka opo ku gamenenwe po woo omalanditho gopondje.
JEMIMA BEUKES
Okwa ningwa omaindilo koshigwana, opo aatseyinawa yaAngola yapewe ehiyo yo ya vule oku kala ya kutha ombinga momutumba gwevi ngoka ta gu ningwa moNamibia, opo ku vule okukundathanwa omusinda omustiligane.
Okwa monika woo kutya natango oshimaliwa sha thika poomiliyona 30 osha nuninwa okulonga odhalate yoongamba yoshinano shookilometa 50 yomoshinano shookilometa 450, pokati kiilongo mbika iyali.
Nonando ongaaka iimaliwa mbyoka oya tulwa owala pomishangwa ihe aakomeho yopoloyeka ndjoka inaya mona natango iimaliwa mbyoka.
Omusinda omutiligane ngoka gwa tseyika woo nedhina Veterinary Cordon Fence (VCF) oongamba ndhoka dha topolako oshitopolwa shopokati nuumbugantu woshilongo okuza koshitopolwa shonooli yoshilongo, na ogwa nuninwa okukondolola omikuthi dhiimuna ngaashi ngoka gwekondo nelaka.
Sho a ningilwa omapulo, Dr Albertina Shilongo, Deputy Chief of Epidemiology, Import and Export Control muuministeli wuunamapya okwa tindi okuyamukula ngele iimaliwa mbyoka otayi ka gandja mbala opo opoloyeka ndjoka yi tameke okulongwa.
Okwa popi kutya ngele odhalate ndjoka oya tulwa po, nena omusinda omutiligane otagu vulu okukuthwa po.
Okwa popi kutya otaku ka kala owala taku tulwa miilonga omakondololo uuna kwa tukuka omukithi gwontumba.
Omukomeho gwehwahwameko lyoLandless People’s Movement (LPM), Bernadus Swartbooi okwa pula opo Namibia a hiye komutumba gwevi omutiyali moshilongo omalelo gaAngola opo ga vule okukala oshitopolwa shoonkundathana dhekutho po lyomusinda omutiligane.
LPM okwa popi kutya okwa pumbiwa okuhiwa omalelo gaAngola opo ga uveko omaupyakadhi ngoka ga taalela oshigwana onga oshizemo shomusinda ngoka, yo ya pulakene woo kutya omusinda ngoka ogwa tulilwa po shike.
Aatseyinawa moshikondo shuunamapya oya holola kutya okwa pumbwa okuningwa endungiko kutya omusinda ngoka ina gu tulwa po onga etopolo lyaNamibia.
Natango oya popi kutya Namibia otashi vulika a ka kanithe ongeshefa ye yonyama momalanditho gopauyuni ngaashi moEuropa ngele omusindalandu ngoka ogwa kuthwa po inaku landulwa omilandu dhomondjila.
Wallie Roux, omutseyinawa guunamapya moshilongo okwa popi kutya omusinda ngoka kagu shi uukoloni ihe ogwa tulwa po opo ku vule okugamenwa Namibia okuza ketaandelo lyomikithi dhiimuna uuna kwa tukuka omikithi dhoka.
Roux okwa yelitha kutya omusinda ngoka otagu vulu okukuthwa po ngele Angoka okwa pewa onkatu yopaundjolowele wiimuna ngaashi ndjoka ya pewa Namibia, oshinima shoka a popi kutya itashi vulu okuningwa manga nenge monakuyiwa yopopepi.
Omalelo gaAngola oga lundilwa kutya itaga kutha ko esimano lyokukeelela omikithi dhiimuna, nokweetela Namibia etaandelo lyomikithi ndhoka, unene ekondo nelaka.
Roux okwa tsikile kutya opwa pumbwa okutulwa odhalate yoongamba okuza momulonga gwaZambezi sigo okefuta nongele okwa lopota oshipotha shimwe shomukithi gwekondo nelaka nena oshilongo otashi kanitha oshindji momalanditho gopondje yoshilongo.
Omauwanawa
Klaus Schade okwa holola kutya ngele omusinda ngoka ogwa kuthwapo nena shoka otashi ka gandja ompito ombwaanawa yomalanditho miilongo ngaashi EU, China, USA.
Nonando ongaaka okwa popi kutya ongushu yonyama ndjoka oya pumbwa okukala ngaashi tashi pulwa miipumbiwa yomalanditho ngoka.
Schade okwa tsikile kutya ekutho po lyomusinda ngoka otali utha kutya okwa pumbwa okutulwa odhalate oongamba pokati kaNamibia naAngola, ndjoka tayi ka gamena Namibia okuza ketaandelo lyomikithi ndhoka.
Okwa tsikile kutya etulepo lyodhalate ndjoka otali ka patela pondje aanafaalama Aanamibia mboka haya litha iimuna yawo meni lyaAngola, nokuetitha woo ompumbwe yuulithilo moshilongo, naashoka otashi ka etitha opo ku shunithwe pevi lyomwaalu gwiimuna.
Monena aanafaalama owala yomeni lyomusinda omutiligane ya pitikwa okutuma oonyama dhawo momalandithoo gopondje.
Ominista nale yOkakomisi kOompangela dhepangelo, Tom Alweendo okwa li naye a pula ekutho po lyomusinda ngoka opo ku vule okugandjwa ompito yongeshefa kaanangeshefa ayehe moshilongo.
Nonando ongaaka Alweendo okwa li a popi kutya ekuthopo lyomusinda ngoka olya pumbwa okuningwa nuukeka opo ku gamenenwe po woo omalanditho gopondje.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article