Omaikuthomwenyo ogeli omukundu omunene moNamibia
Omiyalu tadhi halutha noonkondo odha ulike kutya Namibia oku li ponomola onti 11 muuyuni miilongo mbyoka yina aantu oyendji taya hulitha po oonkalamwenyo dhawo yoyene.
Okwa tengenekwa kutya AaNamibia ye li po 25 000 oya kambadhala okwiidhipaga momvula yo 2015 omanga ye li po 2 331 yiidhipaga pokati komvula yo 2011 no 2015.
Omwaalu gwomaikuthomwenyo guli pombanda moshilongo, ogwa thiminike uuministeli wuundjolowele wu ninge omapekaapeko momvula yo 2016 nokuholola kutya omaikuthomwenyo oge li omukundu omunene guundjolowele woshigwana.
Olopota oya holola kutya oopresenda 85.5 odhomaso gaantu yiimangeleka, oopresenda 10.5 aantu yiiyaha noondjembo. Opresenda 1.2 oyiidhipaga paku nwa oopela odhindji, omanga oopresenda dha faathana natango dha longitha uusigo mokwiikutha omwenyo. Aantu aashona oya idhipaga pakwiiyumbila momeya, oshowo okuteta uuthipa wombinzi piikesho yawo omanga aashona natango yiiyumbu okuza pohala omaleeleka. Mokati kaantu ye li po 2 331 mboka ya si oopresenda 84.4 odhaalumentu omanga oopresenda 15.6 dhakiintu. Omakonaakono oga holola kutya aalumentu oyo olundji haya ikutha oomwenyo iikando ya thika pu itano okuyeleka naakiintu.
Omakonaakono oga holola natango kutya omaidhipago ogendji, otaga ningwa kaantu yoomvula dhi li pokati ko 20 no 39. Oopresenda 5 dhomaantu ye li po 2 331 mboka yiidhipaga, ya thigi po omatumwalaka gaashoka she ya dhiminike. Olopota oya holola kutya omuntu owala gumwe gwomaantu 10, mboka yiikutha omwenyo ya kambadhala okukonga ekwatho.
Oopresenda 90 dhaamboka inaya konga ekwatho, etata olya holola kutya ekwatho itali ningi elunduluko lya sha nenge aantu yamwe itaya uvuko onkalo yawo. Oshitopolwa shoka osha hololwa shi na omwaalu gu li pombanda gwaantu taya idhipaga, oshitopolwa shaShana, sha landula koshitopolwa sha Otjozondjupa, Ohangwena, Hardap oshowo Omusati.MuAfrika, Namibia oku li ponomola ontine momusholondondo gwiilongo mbyoka yi na omwaalu gu li pombanda gwaantu taya ikutha oomwenyo omanga muuyuni e li ponomola onti 11. Oopresenda dhaantu mboka ya ningilwa omapulaapulo odha yamukula kutya odhishi aantu mboka ya si onga oshizemo shomaikuthomwenyo. Molopota ndjoka ya li ya pitithwa muKotomba gwo 2018, Ominista nale yUundjolowele, Bernhard Haufiku okwa popi kutya einingilo lyomiyonena oshi li onkalo ya dhigupala mokati koshigwaa, paliko oshowo omaipulo muundjolowele woshigwana, na oyi li omaupyakadhi ngoka ga taalela unene oohandimwe.
Olopota ndjoka oyi na omusholondondo gwomagwedhelepo ngoka taga vulu okulongithwa meyando lyiipotha yomaidhipago oshowo ekwatho nekondololo. Nonando etata lyaamboka ya ningilwa omapulaapulo pethimbo kwa ningwa omakonaakono ngoka oya holola kutya oofamili nookume oya manguluka okukundathana omadhilaadhilo gomaikuthomwenyo, oopresenda owala 38.9 dhuuvite kutya oshigwana adhihe osha manguluka okukundathana oonkundathana dholudhi ndoka. Oopresenda 64 odha holola kutya omaikuthomwenyo oga talika onga eyono mokati koshigwana naashoka otashi etitha omambandameko kaantu ya konge omakwatho.
Omakonaakono natango oga holola kutya olundji sho aantu taya kongo omakwatho, ihaga kalapo.
Nonando aniwa oofamili nookuume oshowo aaleli yopambepo oye na uukwawo wanankali, kaye na uunongo wokugandja eyambidhidho tali pumbiwa.
Nonando ongaaka omakonaakono oga holola kutya mboka ya kongo ekwatho konima shonkambadhala dhokwiidhipaga ihaya kambadhala we okwiidhipaga.
Omapekaapeko oga holola kutya omaikuthomwenyo kage na kutya ohaga holoka owala pontumba ihe oga guma iilongo mbyoka iikengeli oshowo mbyoka yahepa.
Omiyalu dha gandjwa kOpolisi yaNamibia odha holola kutya kape na omayooloko komiyalu, pokati komaikuthomwenyo ngoka ga ningwa moondoolopa nenge muushayi.
Momvula yo 2014, Ehangano lyUundjolowele mUuyuni, ano lyoWorld Health Organisation olya tengeneke kutya konyala kehe omvula ohaku lopotwa omaikuthomwenyo geli po 800 000 muuyuni, omanga aantu ye vulithe pomiyalu ngoka niikando omi 20, haya kambadhala okwiikutha omwenyo. Okwa tengenekwa kutya okuya momvula yo 2020, omaso gaantu taya idhipaga otaga kala poomiliyona 1.5.
Omwaalu gwomaikuthomwenyo guli pombanda moshilongo, ogwa thiminike uuministeli wuundjolowele wu ninge omapekaapeko momvula yo 2016 nokuholola kutya omaikuthomwenyo oge li omukundu omunene guundjolowele woshigwana.
Olopota oya holola kutya oopresenda 85.5 odhomaso gaantu yiimangeleka, oopresenda 10.5 aantu yiiyaha noondjembo. Opresenda 1.2 oyiidhipaga paku nwa oopela odhindji, omanga oopresenda dha faathana natango dha longitha uusigo mokwiikutha omwenyo. Aantu aashona oya idhipaga pakwiiyumbila momeya, oshowo okuteta uuthipa wombinzi piikesho yawo omanga aashona natango yiiyumbu okuza pohala omaleeleka. Mokati kaantu ye li po 2 331 mboka ya si oopresenda 84.4 odhaalumentu omanga oopresenda 15.6 dhakiintu. Omakonaakono oga holola kutya aalumentu oyo olundji haya ikutha oomwenyo iikando ya thika pu itano okuyeleka naakiintu.
Omakonaakono oga holola natango kutya omaidhipago ogendji, otaga ningwa kaantu yoomvula dhi li pokati ko 20 no 39. Oopresenda 5 dhomaantu ye li po 2 331 mboka yiidhipaga, ya thigi po omatumwalaka gaashoka she ya dhiminike. Olopota oya holola kutya omuntu owala gumwe gwomaantu 10, mboka yiikutha omwenyo ya kambadhala okukonga ekwatho.
Oopresenda 90 dhaamboka inaya konga ekwatho, etata olya holola kutya ekwatho itali ningi elunduluko lya sha nenge aantu yamwe itaya uvuko onkalo yawo. Oshitopolwa shoka osha hololwa shi na omwaalu gu li pombanda gwaantu taya idhipaga, oshitopolwa shaShana, sha landula koshitopolwa sha Otjozondjupa, Ohangwena, Hardap oshowo Omusati.MuAfrika, Namibia oku li ponomola ontine momusholondondo gwiilongo mbyoka yi na omwaalu gu li pombanda gwaantu taya ikutha oomwenyo omanga muuyuni e li ponomola onti 11. Oopresenda dhaantu mboka ya ningilwa omapulaapulo odha yamukula kutya odhishi aantu mboka ya si onga oshizemo shomaikuthomwenyo. Molopota ndjoka ya li ya pitithwa muKotomba gwo 2018, Ominista nale yUundjolowele, Bernhard Haufiku okwa popi kutya einingilo lyomiyonena oshi li onkalo ya dhigupala mokati koshigwaa, paliko oshowo omaipulo muundjolowele woshigwana, na oyi li omaupyakadhi ngoka ga taalela unene oohandimwe.
Olopota ndjoka oyi na omusholondondo gwomagwedhelepo ngoka taga vulu okulongithwa meyando lyiipotha yomaidhipago oshowo ekwatho nekondololo. Nonando etata lyaamboka ya ningilwa omapulaapulo pethimbo kwa ningwa omakonaakono ngoka oya holola kutya oofamili nookume oya manguluka okukundathana omadhilaadhilo gomaikuthomwenyo, oopresenda owala 38.9 dhuuvite kutya oshigwana adhihe osha manguluka okukundathana oonkundathana dholudhi ndoka. Oopresenda 64 odha holola kutya omaikuthomwenyo oga talika onga eyono mokati koshigwana naashoka otashi etitha omambandameko kaantu ya konge omakwatho.
Omakonaakono natango oga holola kutya olundji sho aantu taya kongo omakwatho, ihaga kalapo.
Nonando aniwa oofamili nookuume oshowo aaleli yopambepo oye na uukwawo wanankali, kaye na uunongo wokugandja eyambidhidho tali pumbiwa.
Nonando ongaaka omakonaakono oga holola kutya mboka ya kongo ekwatho konima shonkambadhala dhokwiidhipaga ihaya kambadhala we okwiidhipaga.
Omapekaapeko oga holola kutya omaikuthomwenyo kage na kutya ohaga holoka owala pontumba ihe oga guma iilongo mbyoka iikengeli oshowo mbyoka yahepa.
Omiyalu dha gandjwa kOpolisi yaNamibia odha holola kutya kape na omayooloko komiyalu, pokati komaikuthomwenyo ngoka ga ningwa moondoolopa nenge muushayi.
Momvula yo 2014, Ehangano lyUundjolowele mUuyuni, ano lyoWorld Health Organisation olya tengeneke kutya konyala kehe omvula ohaku lopotwa omaikuthomwenyo geli po 800 000 muuyuni, omanga aantu ye vulithe pomiyalu ngoka niikando omi 20, haya kambadhala okwiikutha omwenyo. Okwa tengenekwa kutya okuya momvula yo 2020, omaso gaantu taya idhipaga otaga kala poomiliyona 1.5.
Comments
Namibian Sun
No comments have been left on this article