China ta longitha Namibia
China ta longitha Namibia

China ta longitha Namibia

Omukalo gwaChina ta gandja omayambidhidho kiilongo okupitila mooprograma dhe dhomayambulepo aniwa, ogwa konenenwa nokweetitha omaipulo kutya China ota longitha iilongo mokwiimonena omauwanawa gopaliko.
Catherine Sasman
Ominista yOmakwatathano gopaigwana oshowo elongelokumwe, Netumbo Nandi-Ndaitwah, okwa li omathimbo ga piti a gandja omayele kaanyasha AaNamibia opo yiimonene uunongo neuveko kombinga yomutumba gwoForum on China-Africa Cooperation (FOCAC), ngoka opo gwa li gwa ningwa, molwaashoka okwe shi tula po kutya otashi ka guma oonkalamwenyo dhawo.

Shoka otashi ulike sha fa ekunkililo.

China ota ulike e na elalakano lya sha moNamibia ngaashi iilongo yilwe okukala e li konima yekwatathano ndyoka tiithana kutya Africa-China relationship naakwashigwana kaye shi ehala lyawo mekwatathano ndika tali endelele noonkondo.

Omunongononi gwopolotika, Dr Henning Melber okwe shi tula kutya omanga China e na omulandu gwaAfrika, iilongo ya Afrika kayi na omulandu gwaChina.

Okwa popi kutya China ota longitha ompito yekwatathano ndyoka mokwiimonena omauwanawa nokuya momakwatathano gesindano koombinga adhihe ngoka taga ningwa komapepe gaakwashigwana.

Okwa popi kutya nonando ongaaka China ita pewa uusama mokulongitha omukalo ngoka mokwiimona uuwanawa, ta popi kutya aaleli yaAfrika oya pumbwa okukala taya kundathana nokuya momatsokumwe ngoka ge li muuwanawa waakwashigwana yawo ihe kamu shi muuwanawa wawoyene.

Epangelo lyaSwapo oshowo China oya kala nekwatathano lyuukume ndyoka aniwa lya zi nale sho China a yambidhidha epangelo pethimbo lyekondjelomanguluko niilwitho oshowo omadheulo guukwaita.

China okwa popiwa a kala metsokumwe lyelanditho lyiilitho nepangelo lyokatongotongo lyaSouth Afrika okuza momvula yo 1980 nonando China okwa kala oshilyo tashi kalele shoUnited Nations Security Council, moka momvula yo 1977 a tulile mo oondjindikila South Afrika, uule woomvula o 17 sigo omo 1994. Etsokumwe ndyoka lyomeholamo olya hololwa omathimbo ngaka membo lyaHennie van Vuuren' tali ithanwa 'Apartheid Guns and Money'.

“Moshigwana okwa li kuume koongundu dhekondjelo lyomamanguluko mUumbugantu waAfrika, ihe China oye a li ta gandja oomboma, oondjembo niikuti mbyoka tayi longithwa komapangelo gaakolonyeki,” Van Vuuren shanga.

Nonando ongaaka shoka tashi sitha ohoni, China ota pula komeho noompangela dhe dhokukwatako Afrika, okupitila mooprograma dhe dhoka hiithana kutya odhomasindano okuza koombinga adhihe, okupitia moshiyetwapo she shomilando dhopondje.



Omikuli dhoFOCAC

Sho kwa manithwa omutumba gwoFOCAC gwomvula ya piti, China okwa tseyitha kutya otaka gandja omakwatho giiyemo gongushu yoobiliyona dha US dha thika po 60 kuAfrika. Oobiliyona 50 otadhi zi kepangelo lyaChina omanga oobiliyona 10 tadhi zi komahangano gopaumwene gaapunguli AaChina.

Momayambidhidho ngoka omwa kwatelwa oobiliyona 20 dhomikuli omipe omanga oobiliyona 15 tadhi ka gandjwa momayambidhidho omanga oobiliyona 5 tadhi gandjwa aniwa miiyemo yowina.

Nonando omikuli dhoka dha tseyithwa pethimbo lyomutumba ngoka gwa ningwa, odhi li pevi noobiliyona 10 okuyeleka naadhoka dha li dha tseyithwa omvula yo 2015 pethimbo lyomutumba gwa faathana. Omukuli ndhoka odha tulwa iishoshela yi li pevi, omanga omayambidhidho giiyemo nomukuli dhoshali dha tulwa po kutya otadhi kala oobiliyona 5 momvula kehe otadhi ka pewa Afrika, kwiikwatelelwa komauyelele ga gandjwa kuDeborah Brautigam gwoChina-Africa Research Initiative Blog. Melber okwa popi kutya oku na omaiyuvo kutya omulandu gwaChina gwomikuli dhoshali otagu gandja omauwanawa owala koshilongo shoka, nelalakano lyawo okukonga oonzo okuza miilongo mbyoka nokwiiyambapaleka yoyene.

Okwa popi kutya oshiholelwa ngashiingeyi ohokwe yaChina moshikondo shongopolo yaNamibia.



Oompangela dhoFOCAC

Omutumba gwomomvula yo 2018 ogwa tula po oondokumende dhopaali yimwe otayi ithanwa 'Beijing Declaration – Towards an Even Stronger China-Africa Community with a Shared Future'; omanga onkwawo tayi ithanwa 'FOCAC Beijing Action Plan (2019 to 2021).

Oondokumende moka omu na omilandu dha thika pe 100 dhoka dha nuninwa okuhwahwameka nokuyambulapo iipindi oshowo omatsokumwe gelongelokumwe ngoka ga tulwa miilonga. Omatsokumwe ngoka oga tumbulwa kutya ehwahwameko lyiipindi, ekwatathano lyiikwaniipangitho momayambulepo, elongelokumwe miipindi, uundjolowele, uunamapya, epingakanitho lyoonzo dhopauntu, ombili negameno.

“Otatu yambidhidha omahangano gaChina ngoka taga kutha ombinga meyambulepo lyiikwaniipangitho yomayambuepo muAfrika pamukalo gwomapungulo, okupitila momikalo adhihe. Tatu tala unene kiikwankondo, omalweendo, omauyelele, omakwatathano nonzo dhomeya,” omukalelipo gwaChina moNamibia, Yang Jun, a li a popi.

Iilongo 28 yaAfrika, moka mwa kwatelwa Namibia oya zimine koshiyetwapo shaChina shoBelt and Road Initiative. Omiyalu tadhi limbilike dha gandjwa kombaanga yoBank of Namibia (BoN), oodhoka kutya omvula yo 2014 sigo 2017 iimaliwa ya thika poobiliyona dhaNamibia 12 oya yi koChina okuza moNamibia, pethimbo lyafaathana moshilongo omwe ya owala oobiliyona 5.5 dha za koChina.

BoN natango okwa tegelelwa ka gandje omiyalu dhoomvula dha piti.

Nonando ongaaka Jun okwa popi kutya elongelokumwe pokati kaChina naNamibia olya nuninwa okugandja emanguluko lyopaliko koshilongo.

Konima yomutumba gwoFOCAC ngoka gwa ningwa momvula yo 2015 moJohannesburg, Jun okwa popi kutya oopoloyeka tadhi yambidhidha kuChina dha thika po 20 odha manithwa moNamibia na otaya tsikile neyambidhidho lyoopoloyeka noshimaliwa shongushu yoobiliyona 2.8.

Jun okwa popi kutya omahangano gaChina oga tota po oompito dhiilonga dhi li po 11 000 moNamibia na oya landa omapungulo guukilila ga za pondje yoshilongo gongushu yoomiliyona dhaUS 34.

Okwa popi kutya omahangano gaChina oga futu iishoshela yepangelo ya thika poomiliyona 250 okuza momvula yo 2016.

Jun okwa popi kutya momvula yo 2018 opwa li ekoko lyongeshefa lya thika ooiliyona 800 dhaUS.

Okwa popi kutya moNamibia, China okwa hala okukwathela moshikondo ngaashi shuutekinika, etumo lyaatseyinawa muunamapya, eyambidhidho moshikondo shomatungo moopoloyeka oonene, elongelokumwe pamidhingoloko, egameno lyiiyamakuti oshowo eyambidhidho lyomadheulo gopaungomba.

Namibia oku na aailongi ya thika po 40 taya ilongo miiputudhilo yaChina, nomakwatho gepangelo lyoshilongo shoka. Jun okwa popi kutya AaNamibia ya thika po 300 oya kutha ombinga moopoloyeka dhomadheulo moChina, omanga aanaskola ye li po 400 ya za pooskola dhopevi oshowo ndhoka dhopokati ya mono omayambidhidho gokwiilonga okuza kepangelo lyaChina. Oofamili ndhoka tadhi lumbu moluhepo, dha thika po 10 000 moNamibia odha mono omayambidhidha giikwathitho yelongo okuza kopoloyeka yaChina tayi ithanwa 'Panda Packs'.

Osheendo shaanambelewa yuunamiti yaChina moshipangelo shaKatutura, okwa lopotwa sha panga AaNamibia ya thika po100 000 muule woomvula 22 dha piti.

China okwa hala okutota po oConfucius institutes moNamibia nokuyambidhidha etungo lyopoloyeka yo'safe city' ya faathana naandjoka ya ningi moPakistan oshowo pamwe.

Omulandu gwo 'safe city' ogu li oshiyetwapo shoHuawei shakwatelwamo omathano goCCTV ngoka taga ka kala taga kondolola omapandanda nokuyambidhidha aakalekipo yooveta.

Comments

Namibian Sun 2024-04-25

No comments have been left on this article

Please login to leave a comment

Premier League: Manchester United 4 vs 2 Sheffield United | Everton 2 vs 0 Liverpool | Crystal Palace 2 vs 0 Newcastle | Wolves 0 vs 1 Bournemouth | Arsenal 5 vs 0 Chelsea LaLiga: Sevilla 2 vs 1 Mallorca SerieA: AC Milan 1 vs 2 Inter Milan | AS Roma 1 vs 3 Bologna European Championships Qualifying: Coventry City 2 vs 3 Hull City | Leicester City 5 vs 0 Southampton | Middlesbrough 3 vs 4 Leeds United English Championship: Coventry City 2 vs 3 Hull City | Leicester City 5 vs 0 Southampton | Middlesbrough 3 vs 4 Leeds United Katima Mulilo: 15° | 34° Rundu: 15° | 34° Eenhana: 15° | 35° Oshakati: 17° | 34° Ruacana: 17° | 35° Tsumeb: 18° | 33° Otjiwarongo: 14° | 31° Omaruru: 17° | 34° Windhoek: 15° | 29° Gobabis: 17° | 31° Henties Bay: 15° | 21° Wind speed: 22km/h, Wind direction: S, Low tide: 10:02, High tide: 04:02, Low Tide: 22:08, High tide: 16:27 Swakopmund: 15° | 16° Wind speed: 27km/h, Wind direction: SW, Low tide: 10:00, High tide: 04:00, Low Tide: 22:06, High tide: 16:25 Walvis Bay: 15° | 23° Wind speed: 35km/h, Wind direction: SW, Low tide: 10:00, High tide: 03:59, Low Tide: 22:06, High tide: 16:24 Rehoboth: 16° | 31° Mariental: 19° | 32° Keetmanshoop: 19° | 32° Aranos: 20° | 33° Lüderitz: 14° | 25° Ariamsvlei: 18° | 31° Oranjemund: 14° | 21° Luanda: 26° | 29° Gaborone: 18° | 31° Lubumbashi: 12° | 26° Mbabane: 15° | 20° Maseru: 12° | 26° Antananarivo: 14° | 26° Lilongwe: 14° | 27° Maputo: 20° | 27° Windhoek: 15° | 29° Cape Town: 16° | 24° Durban: 18° | 23° Johannesburg: 18° | 25° Dar es Salaam: 23° | 26° Lusaka: 18° | 29° Harare: 15° | 29° Currency: GBP to NAD 23.74 | EUR to NAD 20.4 | CNY to NAD 2.63 | USD to NAD 19.04 | DZD to NAD 0.14 | AOA to NAD 0.02 | BWP to NAD 1.34 | EGP to NAD 0.39 | KES to NAD 0.14 | NGN to NAD 0.01 | ZMW to NAD 0.72 | ZWL to NAD 0.04 | BRL to NAD 3.72 | RUB to NAD 0.21 | INR to NAD 0.23 | USD to DZD 134.41 | USD to AOA 834.06 | USD to BWP 13.85 | USD to EGP 47.85 | USD to KES 134.48 | USD to NGN 1277.03 | USD to ZAR 19.05 | USD to ZMW 26.4 | USD to ZWL 321 | Stock Exchange: JSE All Share Index 74513.94 Up +0.68% | Namibian Stock Exchange (NSX) Overall Index 1545.38 Up +1.53% | Casablanca Stock Exchange (CSE) MASI 13281.24 Up +0.26% | Egyptian Exchange (EGX) 30 Index 25917.59 Down -3.21% | Botswana Stock Exchange (BSE) DCI Same 0 | NSX: MTC 7.75 SAME | Anirep 8.99 SAME | Capricorn Investment group 17.34 SAME | FirstRand Namibia Ltd 49 DOWN 0.50% | Letshego Holdings (Namibia) Ltd 4.1 UP 2.50% | Namibia Asset Management Ltd 0.7 SAME | Namibia Breweries Ltd 31.49 UP 0.03% | Nictus Holdings - Nam 2.22 SAME | Oryx Properties Ltd 12.1 UP 1.70% | Paratus Namibia Holdings 11.99 SAME | SBN Holdings 8.45 SAME | Trustco Group Holdings Ltd 0.48 SAME | B2Gold Corporation 47.34 DOWN 1.50% | Local Index closed 677.62 UP 0.12% | Overall Index closed 1534.6 DOWN 0.05% | Osino Resources Corp 19.47 DOWN 2.41% | Commodities: Gold US$ 2 332.16/OZ UP +0.68% | Copper US$ 4.50/lb UP +1.47% | Zinc US$ 2 863.10/T UP 2.02% | Brent Crude Oil US$ 87.33/BBP DOWN -0.0076 | Platinum US$ 906.27/OZ UP +0.46% Sport results: Premier League: Manchester United 4 vs 2 Sheffield United | Everton 2 vs 0 Liverpool | Crystal Palace 2 vs 0 Newcastle | Wolves 0 vs 1 Bournemouth | Arsenal 5 vs 0 Chelsea LaLiga: Sevilla 2 vs 1 Mallorca SerieA: AC Milan 1 vs 2 Inter Milan | AS Roma 1 vs 3 Bologna European Championships Qualifying: Coventry City 2 vs 3 Hull City | Leicester City 5 vs 0 Southampton | Middlesbrough 3 vs 4 Leeds United English Championship: Coventry City 2 vs 3 Hull City | Leicester City 5 vs 0 Southampton | Middlesbrough 3 vs 4 Leeds United Weather: Katima Mulilo: 15° | 34° Rundu: 15° | 34° Eenhana: 15° | 35° Oshakati: 17° | 34° Ruacana: 17° | 35° Tsumeb: 18° | 33° Otjiwarongo: 14° | 31° Omaruru: 17° | 34° Windhoek: 15° | 29° Gobabis: 17° | 31° Henties Bay: 15° | 21° Wind speed: 22km/h, Wind direction: S, Low tide: 10:02, High tide: 04:02, Low Tide: 22:08, High tide: 16:27 Swakopmund: 15° | 16° Wind speed: 27km/h, Wind direction: SW, Low tide: 10:00, High tide: 04:00, Low Tide: 22:06, High tide: 16:25 Walvis Bay: 15° | 23° Wind speed: 35km/h, Wind direction: SW, Low tide: 10:00, High tide: 03:59, Low Tide: 22:06, High tide: 16:24 Rehoboth: 16° | 31° Mariental: 19° | 32° Keetmanshoop: 19° | 32° Aranos: 20° | 33° Lüderitz: 14° | 25° Ariamsvlei: 18° | 31° Oranjemund: 14° | 21° Luanda: 26° | 29° Gaborone: 18° | 31° Lubumbashi: 12° | 26° Mbabane: 15° | 20° Maseru: 12° | 26° Antananarivo: 14° | 26° Lilongwe: 14° | 27° Maputo: 20° | 27° Windhoek: 15° | 29° Cape Town: 16° | 24° Durban: 18° | 23° Johannesburg: 18° | 25° Dar es Salaam: 23° | 26° Lusaka: 18° | 29° Harare: 15° | 29° Economic Indicators: Currency: GBP to NAD 23.74 | EUR to NAD 20.4 | CNY to NAD 2.63 | USD to NAD 19.04 | DZD to NAD 0.14 | AOA to NAD 0.02 | BWP to NAD 1.34 | EGP to NAD 0.39 | KES to NAD 0.14 | NGN to NAD 0.01 | ZMW to NAD 0.72 | ZWL to NAD 0.04 | BRL to NAD 3.72 | RUB to NAD 0.21 | INR to NAD 0.23 | USD to DZD 134.41 | USD to AOA 834.06 | USD to BWP 13.85 | USD to EGP 47.85 | USD to KES 134.48 | USD to NGN 1277.03 | USD to ZAR 19.05 | USD to ZMW 26.4 | USD to ZWL 321 | Stock Exchange: JSE All Share Index 74513.94 Up +0.68% | Namibian Stock Exchange (NSX) Overall Index 1545.38 Up +1.53% | Casablanca Stock Exchange (CSE) MASI 13281.24 Up +0.26% | Egyptian Exchange (EGX) 30 Index 25917.59 Down -3.21% | Botswana Stock Exchange (BSE) DCI Same 0 | NSX: MTC 7.75 SAME | Anirep 8.99 SAME | Capricorn Investment group 17.34 SAME | FirstRand Namibia Ltd 49 DOWN 0.50% | Letshego Holdings (Namibia) Ltd 4.1 UP 2.50% | Namibia Asset Management Ltd 0.7 SAME | Namibia Breweries Ltd 31.49 UP 0.03% | Nictus Holdings - Nam 2.22 SAME | Oryx Properties Ltd 12.1 UP 1.70% | Paratus Namibia Holdings 11.99 SAME | SBN Holdings 8.45 SAME | Trustco Group Holdings Ltd 0.48 SAME | B2Gold Corporation 47.34 DOWN 1.50% | Local Index closed 677.62 UP 0.12% | Overall Index closed 1534.6 DOWN 0.05% | Osino Resources Corp 19.47 DOWN 2.41% | Commodities: Gold US$ 2 332.16/OZ UP +0.68% | Copper US$ 4.50/lb UP +1.47% | Zinc US$ 2 863.10/T UP 2.02% | Brent Crude Oil US$ 87.33/BBP DOWN -0.0076 | Platinum US$ 906.27/OZ UP +0.46%